Mikołaj Kopernik
24 kwietnia 2017 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną monetę o nominale 10 zł z wizerunkiem Mikołaja Kopernika. Na monecie umieszczono także fragment oryginalnego tekstu rozprawy „Monetae cudendae ratio”, znajdującej się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie – Muzeum Książąt Czartoryskich.
Moneta zainaugurowała serię kolekcjonerską „Wielcy polscy ekonomiści”. Z tej okazji na antenie Radia Olsztyn można wysłuchać audycji o wybitnych ekonomistach. Pierwsza z nich poświęcona jest właśnie Mikołajowi Kopernikowi.
W audycji wystąpili:
Mirosław Jonakowski, dyrektor Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku,
dr Wojciech Szalkiewicz, kopernikolog-amator, autor książki „Mikołaja Kopernika rozmyślania nad monetą”,
Anna Karpiak-Olszewska, pracownik Narodowego Banku Polskiego (opis monety z wizerunkiem Mikołaja Kopernika).
Mikołaj Kopernik, kanonik warmiński, doktor prawa kościelnego, lekarz i tłumacz. Zajmował się także astronomią, astrologią, matematyką, ekonomią i strategią wojskową.
Studiował na Akademii Krakowskiej (astronomia i matematyka), na Uniwersytecie w Bolonii (prawo) oraz na Uniwersytecie w Padwie (prawo i medycyna). Historykom gospodarki jest znany jako autor traktatu „Monetae cudendae ratio” („O sposobie bicia monety”).
Po raz pierwszy tezy z tego traktatu, napisanego na zlecenie króla Zygmunta Starego, Kopernik wygłosił 21 marca 1522 r. na Sejmiku Generalnym Prus Królewskich, gdzie reprezentował kapitułę warmińską. Przedstawiony przez niego memoriał miał się stać podstawą polityki pieniężnej. W swoim wystąpieniu zaapelował o unifikację systemu monetarnego, z jednoczesnym zachowaniem szeląga jako waluty.
Za cel polityki pieniężnej uznawał dostarczenie gospodarce pełnowartościowego środka wymiany. Sprzeciwiał się tym samym powszechnemu wówczas traktowaniu bicia monety jako źródła dochodów władcy, z czym wiązała się praktyka psucia pieniądza – tzw. prawo wypierania lepszej monety przez gorszą (później to prawo nazwano prawem Kopernika-Greshama).
Kopernik uważał, że utrzymaniu kontroli nad jakością pieniądza miało służyć ograniczenie do dwóch liczby mennic uprawnionych do bicia monet i podporządkowanie ich nadzorowi królewskiemu. Procesowi wypierania monety lepszej przez gorszą powinna przeciwdziałać polityka państwa.
Szczególniej te kraje kwitną, które mają dobrą monetę; upadają zaś i giną, które używają złej. Wiadomo, że te kraje, które używają dobrej monety, obfitują w sztuki piękne, wyborowych rzemieślników i dostatek, a tam, gdzie licha moneta w obrocie, przez gnuśność i uporną bezczynność jest zaniedbana uprawa sztuk pięknych i nauki, a dobrobyt zanika. Lichy pieniądz lenistwo raczej krzewi, aniżeli stanowi pomoc dla biednych ludzi
– napisał Kopernik w swoim traktacie.
Kopernik wiązał nadzieję na stabilizację waluty w Prusach z czymś w rodzaju unii walutowej z Rzeczpospolitą, rządzoną wówczas przez króla Zygmunta Starego. Prusy Królewskie zwane Prusami Polskimi, obejmujące Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, rejony Malborka, Elbląga oraz Warmię, zostały przyłączone do Polski w 1466 r., po wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami, jednak początkowo zachowały pewną autonomię, obejmującą m.in. prawo do odrębnego bicia monety w mennicy królewskiej w Toruniu.
Stefan Bratkowski w „Nieco innej historii cywilizacji” pisze:
Mikołaj Kopernik zasługuje na osobny monument w polskim banku centralnym – jako patron emisji mocnego polskiego pieniądza. Ale Kopernik powinien stać na tym postumencie z Zygmuntem Starym pospołu. Reformę [monetarną] podjął bowiem jeden z najmądrzejszych królów polskich, w którym przez lata widziano naiwnego safandułę.
I zdaje się, że historia zatoczyła koło – bank centralny właśnie wystawił monument Kopernikowi wprowadzając do obiegu nową monetę kolekcjonerską „Wielcy polscy ekonomiści – Mikołaj Kopernik”.
