Inwentaryzacja macew dawnego cmentarza żydowskiego
Zdjęcie Łukasza Baksika z wystawy „Macewy nasze codzienne” prezentowanej w olsztyńskim BWA
Wolontariusze Stowarzyszenia Borussia inwentaryzują macewy pochodzące z cmentarza żydowskiego w Olsztynie. Po likwidacji nekropolii blisko 50 lat temu, służyły one jako materiał budowlany do umocnienia skarpy w parku przy olsztyńskim zamku.
Pokruszone macewy, które przez lata umacniały skarpę przy restauracji w pobliżu zamku, zostały przekazane Stowarzyszeniu przez inwestorów remontujących obiekt. Cmentarz żydowski przy ulicy Zyndrama z Maszkowic w Olsztynie istniał od 1818 r. do końca lat 60. XX wieku.
Macewy na cmentarzu żydowskim. Fot. Wikipedia
Jak poinformowała Ewa Romanowska ze Stowarzyszenia Wspólnoty Kulturowej Borussia, zadaniem wolontariuszy było oddzielenie fragmentów macew z inskrypcjami od innych elementów.
W czasie demontażu macew ze skarpy uległy one dużemu zniszczeniu, większość jest w niewielkich fragmentach. Cześć uległa erozji, ponieważ wykonane są z piaskowca podatnego na warunki atmosferyczne. Inwentaryzacja, udokumentowanie macew i odczytanie inskrypcji przez specjalistów jest potrzebne by móc przygotować lapidarium na dawnym cmentarzu żydowskim w Olsztynie. Można odczytać daty pochówków, ponieważ są zapisane cyframi arabskimi. Mamy projekt lapidarium, który wykonano już dawno temu, ale mamy także inne pomysły na upamiętnienie miejsca.
Schody na dawnym cmentarzu żydowskim przy ul.Zyndrama z Maszkowic w Olsztynie; w głębi Bet Tahara. Fot. A. Minkiewicz-Zaremba
Historyk związany z Borussią Wiktor Knercer przypomniał, że cmentarz żydowski przy ulicy Zyndrama z Maszkowic w Olsztynie istniał od 1818 r. do końca lat 60. XX wieku. Na początku lat 70 XX w. został zlikwidowany, a macewy – podobnie jak nagrobki z likwidowanych nekropolii ewangelickich czy rzymsko-katolickich – posłużyły jako materiał kamieniarski. Były przekuwane na nowe nagrobki albo wykorzystywane jako materiał budowlany.
Teren dawnego cmentarza żydowskiego w Olsztynie
Erich Mendelsohn
Historyk Andrzej Wakar w monografii „Olsztyn – dzieje miasta” napisał, że napływ ludności żydowskiej do Olsztyna zaczął się w dobie wojen napoleońskich. Według niego w 1820 r. w Olsztynie mieszkało 56 Żydów. W roku 1895 Żydzi w liczbie 588 stanowili 2,7 procent ludności miasta.
Od 1814 r. mieli w Olsztynie swój dom modlitwy, 20 lat później wybudowali synagogę. Wybudowali także dom starców. Kaplicę cmentarną – według projektu wówczas studenta Ericha Mendelsohna – oddano do użytku w 1913 roku. Ten architekt pochodzący z Olsztyna znajdzie się później w gronie najwybitniejszych architektów XX wieku.
Alexis Petty – prawnuczka wybitnego architekta Ericha Mendelsohna podczas wizyty w Olsztynie
Żydzi w Olsztynie trudnili się głównie handlem, rzadziej rzemiosłem. Bracia Raphaelsohn byli właścicielami tartaku i cegielni, Silberstein – fabryczki octu, Lewin – prywatnego banku, a Hirszberg – hotelu.
Bracia Raphaelsohn byli właścicielami tartaku. Na zdjęciu tartak po rewitalizacji. Fot. Ł. Węglewski
Stowarzyszenie Borussia powstało w 1990 r. w Olsztynie. Działa na rzecz budowania i pogłębiania kultury dialogu i tolerancji między ludźmi różnych narodowości, wyznań, tradycji oraz współtworzenia społeczeństwa obywatelskiego.
Żydowski dom przedpogrzebowy Bet Tahara, siedziba Stowarzyszenia Borussia
(PAP/bsc)
