95 lat temu „Mazurek Dąbrowskiego” został ogłoszony hymnem Polski
Fot. fotolia.pl
95 lat temu, 26 lutego 1927 r., Ministerstwo Spraw Wewnętrznych RP wydało okólnik ogłaszający zmodyfikowaną wersję „Mazurka Dąbrowskiego” oficjalnym hymnem Polski.
Wybór tego utworu – popularnej pieśni patriotycznej powstałej w 1797 r. we Włoszech – nie był jednak oczywisty. O miano hymnu „konkurowały” z nim m.in. „Boże, coś Polskę” i „Rota”.
W maju 1797 r., po wydaniu przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego odezwy do rodaków, do Włoch przybywali Polacy, by służyć u boku Napoleona. Wierzyli, że Bonaparte pomoże im odzyskać utraconą ojczyznę. Do służby w Legionach zaciągnęło się wówczas ok. 7 tys. żołnierzy.
Między 16 a 19 lipca 1797 r., podczas pobytu polskich legionistów w Reggio Emilia (w ówczesnej Republice Cisalpińskiej), poeta Józef Wybicki napisał „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”, którą na cześć gen. Dąbrowskiego nazwano „Mazurkiem Dąbrowskiego”. Powszechnie rozpowszechniony pogląd mówi, że „Pieśń Legionów Polskich” powstała do melodii ludowego mazurka. Najczęściej podaje się, że po raz pierwszy publicznie pieśń odśpiewano 20 lipca 1797 r.
W 1799 r. tekst pieśni ukazał się drukiem w piśmie wydawanym we Włoszech „Legionowa dekada”.
W Polsce po raz pierwszy opublikowano go w 1806 r. Początkowo „Mazurek Dąbrowskiego” składał się z sześciu zwrotek: „(1) Jeszcze Polska nie umarła/ kiedy my żyjemy/ Co nam obca moc wydarła/ szablą odbijemy/ (ref.) Marsz, marsz, Dąbrowski/ do Polski z ziemi włoski/ za Twoim przewodem/ złączem się z narodem/ (2) Jak Czarniecki do Poznania/ wracał się przez morze/ dla ojczyzny ratowania/ po szwedzkim rozbiorze/ (3) Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę/ będziem Polakami/ dał nam przykład Bonaparte/ jak zwyciężać mamy/ (4) Niemiec, Moskal nie osiądzie/ gdy jąwszy pałasza/ hasłem wszystkich zgoda będzie/ i ojczyzna nasza/ (5) Już tam ojciec do swej Basi/ mówi zapłakany/ +słuchaj jeno, pono nasi/ biją w tarabany+/ (6) Na to wszystkich jedne głosy:/ +Dosyć tej niewoli/ mamy Racławickie Kosy/ Kościuszkę, Bóg pozwoli+”(tekst wg rękopisu Wybickiego).
„Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” była bardzo popularnym utworem muzycznym wśród legionistów walczących u boku gen. Dąbrowskiego. 29 sierpnia 1797 r. Dąbrowski pisał do Wybickiego z Bolonii: „Żołnierze do Twojej pieśni nabierają coraz więcej gustu i my ją sobie często nuciemy z winnym szacunkiem dla autora”.
Utwór stał się hymnem dopiero 130 lat od jego powstania
Na stronie IPN podano, że w tym czasie treść pieśni była niejednokrotnie cenzurowana, zmieniana, a nawet zakazana.
Popularność Mazurka niepokoiła już zaborców. W zaborze austriackim meldowano w Krakowie o częstym śpiewaniu przez Polaków rewolucyjnego „Dombrowskischer Marsch”. Gdy w 1807 r. wjechał na ziemię polską Fryderyk August, który został głową Księstwa Warszawskiego, na Śląsku powitano go „Mazurkiem Dąbrowskiego” – pieśń zaczęła odgrywać rolę hymnu narodowego
– wskazano.
Jak napisano, w Królestwie Polskim utworzonym w 1815 roku „Mazurka” nie wolno było już grać na oficjalnych uroczystościach.
Wybuch powstania listopadowego wysunął od razu „Pieśń Legionów” na czoło polskich utworów patriotycznych. Nazwisko Dąbrowskiego zaczęło być w tekście zastępowane nazwiskami przywódców powstania: generałów Chłopickiego, Dwernickiego i Skrzyneckiego. Adam Mickiewicz umieścił wzmiankę o pieśni na kartach swojego największego dzieła. Bohater „Pana Tadeusza” po powrocie do rodzinnego domu oddaje się wspomnieniom z dzieciństwa: „Nawet stary stojący zegar kurantowy/W drewnianej szafie poznał, u wniścia alkowy./I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,/By stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek”.
„Mazurek Dąbrowskiego” obok innych pieśni patriotycznych takich jak np. „Boże, coś Polskę”, „Warszawianka” i „Rota” był jednym z najpopularniejszych utworów „ku pokrzepieniu serc” w okresie zaborów. Po I wojnie światowej pieśń została uznana za hymn odrodzonej Polski, jednak nie znalazło to odzwierciedlenia w Konstytucji marcowej z 1921 r.
22 marca 1921 roku minister spraw wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski wydał rozkaz nr 221, który bezpośrednio poleca oddawanie honorów przy odgrywaniu „Mazurka Dąbrowskiego” i hymnów państw sprzymierzonych. „Zrównuje on przez to Mazurka z hymnami narodowymi innych krajów. Rozkaz dotyka jednak jedynie osób wojskowych, a nie dotyczy cywilów” – wyjaśniono na stronie Biura Programu „Niepodległa”.
15 października 1926 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uznało wspomnianą pieśń za obowiązkową do śpiewania w szkołach.
Zrezygnowano z dwóch zwrotek i zmieniono rymy
Po czterech miesiącach, okólnikiem z 26 lutego 1927 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ogłosiło „Mazurek Dąbrowskiego” hymnem narodowym. 2 kwietnia 1927 r. dołączono do hymnu nuty i oficjalnie uznano jego harmonizację, której dokonał kompozytor i dyrygent Feliks Konopasek. W porównaniu z oryginałem w tekście pieśni nastąpiły zmiany: zrezygnowano z dwóch zwrotek (4 i 6) oraz zmieniono rymy: „nie umarła – wydarła” na „nie zginęła – wzięła”. Poza tym poprawiono tekst pod względem stylistycznym.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne pozostawiły „Mazurka Dąbrowskiego” w niezmienionej formie. Zapis o obowiązującym hymnie narodowym znalazł się w konstytucji PRL, która weszła w życie 22 lipca 1952 r.
31 stycznia 1980 r. tekst i nuty hymnu w harmonizacji Kazimierza Sikorskiego zostały zatwierdzone przez Sejm RP w ustawie o godle, barwach i hymnie.
W październiku 2021 r. na stronach RCL pojawił się przygotowany przez MKDNiS projekt ustawy o symbolach państwowych RP, w którym proponowano m.in. uporządkowanie stanu prawnego dot. wykorzystywania symboli państwowych – flagi i godła RP, a także modyfikację tekstu hymnu Polski – polegającą na zamianie kolejności drugiej i trzeciej zwrotki. Druga zwrotka hymnu „Mazurka Dąbrowskiego” miałaby się zaczynać od słów „Jak Czarniecki do Poznania”, a nie jak dotychczas „Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę”.
Zmiana ta była motywowana powrotem do źródłowej postaci „Mazurka Dąbrowskiego”, którego słowa napisał Wybicki.
Konsultacje publiczne projektu Ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej trwały od 5 do 27 października 2021 r. Łącznie wzięło w nich udział 95 podmiotów. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego poinformowało w styczniu 2022 r., że obecnie trwają prace nad nowym tekstem projektu ustawy, uwzględniającym wniesione uwagi.
Autor: K. Krzykowska (PAP)
Redakcja: K. Ośko
