Opublikowany 26 czerwca 2025
Aktualności, Artykuł sponsorowany

Rajdem po Mazurach: Wokół Węgorzewa

Trasa tegorocznego Rajdu Polski sięga do Pozezdrza położonego w pobliżu Węgorzewa. Warto odwiedzić te północne okolice mazurskiej krainy, które są szczególnie atrakcyjne dla miłośników przyrody i zwolenników aktywnego wypoczynku.

Pozostałości kwatery polowej w pobliżu Pozezdrza. Fot. archiwum UG Pozezdrze

Wieś Pozezdrze leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie, przez które przepływa Sapina. Ta malownicza rzeka stanowi atrakcyjny szlak kajakowy. Polecany miłośnikom spływów odcinek Sapiny liczy ok. 35 km i biegnie ze wsi Kruklin nad jeziorem Kruklin, przez jeziora Gołdapiwo, Wilkus, wspomniane Pozezdrze, do jeziora Stręgiel, nad którym leży wieś Ogonki, gdzie można zakończyć spływ. Można też popłynąć dalej – jeziorami Święcajty i Mamry do rzeki Węgorapy, nad którą leży Węgorzewo.

Obecny kościół katolicki św. Stanisława Kostki w Pozezdrzu wzniesiono w 1891 r. na potrzeby gminy ewangelickiej. Po zniszczeniach w wyniku działań I wojny światowej odbudowano go w 1923 r. Do zbudowanego na planie nieregularnego ośmiokąta korpusu budowli dostawiono prostokątne prezbiterium. Wielospadowy dach korpusu zwieńczono ośmiokątną, drewnianą wieżyczką. Wewnątrz świątyni zachowały się piękne drewniane empory i prospekt organowy.

Ok. 2 km na północny zachód od Pozezdrza w latach 1940–1941 zbudowano kwaterę polową Ministra Spraw Wewnętrznych i Dowódcy SS, znaną pod kryptonimem „Hochwald”. To tutaj po wybuchu powstania warszawskiego Reichsführer Heinrich Himmler podjął decyzję o eksterminacji ludności Warszawy i przekonał do tego rozwiązania Adolfa Hitlera, przebywającego wówczas w niedalekim „Wilczym Szańcu”. Do dziś z zabudowań kwatery zachowały się pozostałości 10 schronów wysadzonych przez Niemców w styczniu 1945 r.

Żeglowanie po Wielkich Jeziorach Mazurskich. Fot. archiwum UMWWM

U zbiegu szlaków turystycznych

Jak wspomniano wyżej, Węgorzewo leży nad rzeką Węgorapą. Ona również może być atrakcyjną trasą spływów kajakowych. Organizatorzy spływów polecają kilka odcinków, które wiodą z plaży nad jeziorem Mamry w Węgorzewie, przez Stulichy i Wężówko do Ołownika (ok. 25 km). Na tej trasie nie ma żadnych jezior, a jedynym zbiornikiem wód stojących jest malownicze rozlewisko przed zaporą elektrowni wodnej w Ołowniku. Rzadziej kajakarze wybierają dalszy odcinek Węgorapy, wiodący z Ołownika do wsi Mieduniszki Wielkie (kolejne ok. 30 km), gdzie z tą rzeką łączy się Kanał Brożajcki wiodący do rzeki Gołdapy.

Miłośnicy żeglowania chętnie wyruszają na Szlak Wielkich Jezior Mazurskich, którego kanały i śluzy w ostatnich latach poddano gruntowanej modernizacji. Zostało wybudowanych lub przebudowanych blisko 15 km szlaków wodnych, w tym osiem kanałów łączących jeziora. Szlak liczy ponad 130 km, prowadzi z Węgorzewa przez Giżycko i Mikołajki do Pisza, zaś jego odgałęzienia sięgają do Rynu i Rucianego-Nidy. Wypożyczalnie łodzi żaglowych i innego sprzętu pływającego działają przy portach i przystaniach, ośrodkach wypoczynkowych i sportowych, plażach publicznych. W letnim sezonie turystycznym po kompleksie Wielkich Jezior Mazurskich kursują (również z Węgorzewa) statki wycieczkowe.

Z Węgorzewa żeglarze wypływają Węgorapą na Mamry – drugie co do wielkości jezioro w Polsce. Płynąc nim, mijają tereny objęte granicami dwóch rezerwatów przyrody: Wyspy na Jeziorach Mamry i Kisajno oraz Sztynort. Pierwszy chroni w szczególności miejsca lęgowe ptaków wodnych na 20 wyspach jeziornych (w tym na największej z nich: Upałty na Mamrach), ale również trzcinowiska wokół wysp, głazowiska i inne elementy naturalnego krajobrazu polodowcowego. Drugi obejmuje tereny leśne wokół miejscowości Sztynort oraz fragment jeziora Kirsajty i chroni m.in. okazy starych dębów, las olszowo-jesionowy oraz zatoki jeziora stanowiące miejsce gniazdowania oraz koncentracji ptaków wodno-błotnych w okresach migracji.

Schron kwatery w Mamerkach i wyspa na jeziorze Mamry. Fot. archiwum UMWWM

Ślady historii w Sztynorcie i Mamerkach

W samym Sztynorcie, położonym nad niewielkim Jeziorem Sztynorckim, pomiędzy jeziorami Dargin, Kirsajty i Mamry, obecnie funkcjonuje największy port żeglarski na Mazurach. Natomiast nad przesmykiem pomiędzy Kirsajtami i Darginem przerzucono największy na Mazurach most. Sztynort przez wieki był siedzibą arystokratycznego rodu Lehndorffów, którego przedstawiciele wznieśli tu w latach 1689-1691 imponujący pałac, przebudowywany potem do obecnego kształtu w XIX w. Wówczas też powstały inne, neogotyckie elementy kompleksu pałacowo-parkowego: herbaciarnia i dwie kaplice.

Sam pałac ma cechy zarówno stylu barokowego, jak i neogotyckiego. Dwukondygnacyjny korpus główny, wzniesiony na planie prostokąta, nakryty wysokim dachem czterospadowym (mieszczącym trzy kondygnacje strychu), został uzupełniony o dwa – również dwukondygnacyjne – prostokątne skrzydła boczne. Po powojennych rabunkach, dewastacjach i dziesięcioleciach zaniedbań, obecnie pałac jest poddawany renowacji. Zwiedzać można teren wokół niego.

Z jeziora Mamry bierze początek Kanał Mazurski – nieukończony projekt hydrotechniczny, który miał połączyć Wielkie Jeziora Mazurskie z rzekami Łyną i Pregołą, a za ich pośrednictwem – z Bałtykiem. Po polskiej stronie granicy znalazło się ok. 20 km (z 50 km całkowitej długości) kanału. Na tym odcinku jest pięć śluz. Jedyną ukończoną jest śluza Guja. W Kolonii Leśniewo można zobaczyć dwie nieukończone śluzy: Leśniewo Dolne i Leśniewo Górne. Na ścianie korpusu tej drugiej budowli zachowała się wnęka o charakterystycznym kształcie hitlerowskiego godła.

U wylotu Kanału Mazurskiego z jeziora Mamry, w Mamerkach, w czasie II wojny światowej została zbudowana polowa Kwatera Główna Niemieckich Wojsk Lądowych. Obecnie to największy w Europie kompleks zachowanych schronów z tego okresu. Jest ich tu 29, można je zwiedzać, a w niektórych urządzono ekspozycje historyczne (są tu m.in. makiety wielkich bitew II wojny światowej, dioramy ukazujące zajęcia sztabowe, replika okrętu podwodnego, wystawy poświęcone Kanałowi Mazurskiemu i tajnym broniom III Rzeszy). Na jednym ze schronów wzniesiono metalową wieżę widokową, z której można podziwiać malowniczą panoramę okolic.

Mazurska Pętla Rowerowa: odcinek z dwoma oddzielnymi pasami ruchu. Fot. archiwum Stowarzyszenia Wielkie Jeziora Mazurskie 2020

Raj dla turystów rowerowych

W Węgorzewie, oprócz kilku lokalnych szlaków rowerowych, łączą się dwa szlaki długodystansowe: regionalny odcinek Green Velo (ok. 400 km) i Mazurska Pętla Rowerowa (ok. 300 km). Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo to najdłuższa trasa w Polsce (ok. 2000 km), biegnąca przez pięć województw. W województwie warmińsko-mazurskim wiedzie wzdłuż jego północnej granicy – od Elbląga, przez m.in. Braniewo, Lidzbark Warmiński, Bartoszyce, Węgorzewo, Sępopol, do Gołdapi i granicy z województwem podlaskim. Wzdłuż malowniczej trasy urządzono wiele miejsc obsługi rowerzystów, czyli wiat do odpoczynku z dodatkową infrastrukturą. Najbardziej wymagające odcinki szlaku, w sam raz dla miłośników kolarstwa górskiego, przebiegają na Wysoczyźnie Elbląskiej i – niezbyt odległych od Węgorzewa – Mazurach Garbatych.

Mazurska Pętla Rowerowa to niezwykle malowniczy i urozmaicony szlak wytyczony wokół Wielkich Jezior Mazurskich, w pobliżu najważniejszych miast położonych nad nimi (jego odnoga – również w formie pętli – sięga też do Mrągowa). Na szlaku znalazło się 18 miejsc obsługi rowerzystów oraz dziewięć wież widokowych. Poszczególne odcinki trasy są bardzo zróżnicowane, zarówno pod względem trudności, jak i rodzaju nawierzchni. Są wśród nich odcinki utwardzone, szutrowe, gruntowe leśne – tak płaskie, jak i „górskie”. Najważniejsze są jednak niezwykłe krajobrazy rozciągające się wzdłuż szlaku. Południowa część szlaku przebiega przez tereny największego w regionie Mazurskiego Parku Krajobrazowego i przez ostępy Puszczy Piskiej.

Kościół św. Piotra i Pawła w Węgorzewie. Fot. archiwum UMWWM

Przystanek Węgorzewo

Wędrując po okolicach Węgorzewa, warto zrobić sobie też dłuższy postój w samym mieście. Oprócz zażywania rekreacji na wodzie i nad wodą (plaże nad jeziorami Mamry i Święcajty), można tutaj zwiedzić kilka ciekawych zabytków i dwa muzea.

Najstarszym zabytkiem Węgorzewa jest dawny zamek krzyżacki. Wzniesiono go w końcu XIV w. na planie nieregularnego pięcioboku na wyspie rzecznej przy wypływie Węgorapy z jeziora Mamry. Po licznych przebudowach przyjął dzisiejszy kształt, daleki od średniowiecznego pierwowzoru. Przez wieki jego mury mieściły różne instytucje. W latach 1734 i 1736 w zamku przebywał król Stanisław Leszczyński, zanim udał się na wygnanie do Francji. Obecnie zamek stanowi własność prywatną i jest niedostępny dla turystów.

W mniej zmienionym stanie przetrwał do naszych czasów późnogotycki kościół św. Piotra i Pawła (wzniesiony w latach 1605-1611 dla wspólnoty ewangelickiej, później rozbudowywany). Nad korpusem budowli dominuje czworoboczna wieża zwieńczona metalowym hełmem. Wewnątrz świątyni zachowały się m.in. bogato zdobiony ołtarz z 1652 r., ambona z początku XVII w., dwa konfesjonały (z 1696 i 1715 r.) oraz najstarsze na Mazurach organy (wykonane przez Joachima Thiele z Kętrzyna w latach 1647-1648). Dzięki zachowaniu większości oryginalnych piszczałkek organy mają piękne barokowe brzmienie.

Węgorzewskie Muzeum Kultury Ludowej mieści się w zabytkowym budynku (z XVIII w.) o charakterze podmiejskiego dworku. Placówka gromadzi eksponaty z terenów Warmii i Mazur oraz ze stron ojczystych obecnych mieszkańców regionu. Są to przedmioty codziennego użytku, ubiory, sprzęty używane w gospodarstwie, akcesoria obrzędowe, wytwory sztuki ludowej. Obok eksponatów etnograficznych placówka kolekcjonuje także zabytki historyczne i archeologiczne. Są też tutaj pracownie (tkacka, ceramiczna, kwiaciarska), w których odbywają się warsztaty rzemieślnicze. W ramach muzeum funkcjonuje Park Etnograficzny, na który składają się obiekty budownictwa mazurskiego z XIX i XX w.: trzy drewniane chałupy z podcieniami, murowany dom mieszkalny, budynek gospodarczy, remiza strażacka i kuźnia.

Choć obecnie do Węgorzewa nie da się dojechać pociągiem, budynek dawnego dworca kolejowego nadal żyje. Ma w nim swoją siedzibę Muzeum Tradycji Kolejowej. Bogate zbiory zabytkowych urządzeń i narzędzi, rozkładów jazdy, fotografii i map, podzielone tematycznie, dokumentują historię kolejnictwa dawnych Prus Wschodnich, dzisiejszego województwa warmińsko-mazurskiego i Suwalszczyzny. Przy muzeum funkcjonują galeria oraz sklepik z pamiątkami. Organizowane są tutaj też wykłady, spotkania tematyczne, seanse filmowe, a także warsztaty dla dzieci i dorosłych.