Jak działają fake newsy i co robią oszuści, by wyłudzić pieniądze?

Warmińsko-mazurska policja informowała o kilku przypadkach, gdy mieszkańcy regionu dawali się nabrać na SMS-y rzekomo wysyłane przez krewnych, którym zepsuł się telefon. Ich nadawcy wyjaśniali, że z powodu tej awarii piszą z innego numeru oraz że potrzebują pilnej pomocy w opłaceniu rachunków.

Ostatnio ofiarą padł 64-latek, który stracił 3 tysiące złotych, gdy napisała do niego osoba podszywająca się pod jego syna. Czerwona lampka zapaliła mu się dopiero w momencie, gdy pojawiły się kolejne prośby o pieniądze – wtedy zadzwonił na numer rzekomo uszkodzonego telefonu, dodzwonił się swojego prawdziwego syna i wyszło na jaw, że doszło do oszustwa.

Choć o oszustwach słychać często, wielokrotnie nie wierzymy, że to nas mogą one spotkać. Oszuści w tym przypadku wykorzystują dwa mechanizmy psychologiczne.

Dla niektórych osób, na przykład starszych, istotne jest, że jest to słowo pisane, że ktoś ponosi więc odpowiedzialność za to, co pisze. Działa tu też mechanizm wyparcia – często mamy wrażenie, że złe rzeczy dzieją się gdzieś dalej, nigdy w naszej rodzinie, nie w naszym domu. Wtedy jeśli ktoś do nas pisze, że jest naszym dzieckiem, to mamy wrażenie, że faktycznie tym dzieckiem jest

– wyjaśniła psycholog Anna Huzik.

W takich sytuacjach należy zawsze starać się sprawdzić, czy osoba, z którą korespondujemy, to faktycznie nasz bliski – dzwoniąc do tej osoby lub zadając jej pytanie, na które tylko prawdziwy krewny znałby odpowiedź. Oszuści wykorzystują też mechanizmy związane z tworzeniem tzw. fake newsów. To również przykład z ostatnich dni. ZUS ostrzega przed oszustami, którzy w mediach społecznościowych rozsyłali informację o rzekomym wyrównaniu świadczenia 800 plus – które wchodzi w życie w styczniu – już od sierpnia.

Ta informacja miała nakłonić do kliknięcia w link rzekomego prowadzący urzędowego formularza, a w rzeczywistości – najprawdopodobniej do złośliwego oprogramowania. ZUS zastrzega, że żadnych tego typu pism nie wysyła, 800 plus wchodzi w życie od 1 stycznia i nie będzie wstecznie wyrównywane.

Dlaczego więc niektórzy uwierzyli i przyjęli takiego fake newsa za dobrą monetę?

Fake news dobrze skonstruowany moglibyśmy porównać do legendy – a każda legenda zawiera ziarno prawdy. Ten konkretny fake news bazuje na mechanizmach, które możemy znać – bo wiemy, że niektóre świadczenia faktycznie są wypłacane z wyrównaniem, wiemy też, że o 500 plus należało się ubiegać w formie elektronicznej

– powiedział doktor Miłosz Babecki, medioznawca z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Eksperci radzą też, by przed kliknięciem w link mający prowadzić rzekomo do jakieś urzędu sprawdzić, czy w adresie jest nazwa lub skrót nazwy urzędu, czy jest sformułowanie gov.pl oraz czy adres zaczyna się od liter HTTPS.

Posłuchaj wypowiedzi

Autor: A. Piedziewicz
Redakcja: A. Niebojewska

ZUS ostrzega: w sieci krąży fałszywa informacja o wyrównaniu świadczenia 500+