Fałszerstwo – gwóźdź do trumny Kopernika?

Wariacja M.Lewińskiego na podstawie dzieła „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” Jana Matejki

Mikołaj Kopernik w liście do papieża Pawła III:

Zadałem sobie ten trud, żeby na nowo przeczytać wszystkie dostępne mi dzieła filozofów, celem zbadania, czy przypadkiem któryś z nich nie wyraził kiedyś co do ruchów sfer wszechświata zdania odmiennego od założeń przyjmowanych przez wykładowców nauk matematycznych. I rzeczywiście, natrafiłem najpierw u Cycerona na wzmiankę, że Nikates sądził, iż Ziemia się porusza. Następnie znalazłem kilka dalszych nazwisk ludzi tego samego zapatrywania… Stąd zatem nabrawszy podniety zacząłem i ja rozmyślać o ruchu Ziemi.

Ks. Alojzy Szorc w opracowaniu pt. Mikołaj Kopernik, kanonik warmiński pisze, że dzieło życia astronom ukończył w 1532 roku. Rękopis schował rzekomo głęboko na dno skrzyni. Pod naciskiem przyjaciół w 1541 r. przekazał go Retykowi (https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Joachim_Retyk), który powracał go ojczyzny, ten zaś oddał go do druku u Jana Petreiusa w Norymberdze. Druk podobno ukończono w pierwszej połowie 1543 roku. Kopernik jeszcze żył, ale jak dowodzi ks. Alojzy Szorc, astronom był już wówczas nieprzytomny. Może w ten sposób los oszczędził mu jeszcze jednego rozgoryczenia, bo oto wydawca wspólnie z nadzorującym druk teologiem protestanckim Andreasem Osjandrem dopuścili się fałszerstwa” – podkreśla w swojej książce historyk.

Wydawca i teolog na wstępie umieścili niepodpisaną przedmowę do czytelnika. Treść dzieła przedstawili tam jako hipotezę, pewne przypuszczenie. Tymczasem Kopernik, jako naukowiec z krwi i kości, doktrynę heliocentryczną głosił jako pewnik. Według ks. Szorca to, że astronom zwlekał z oddaniem do druku swojego dzieła, nie było wynikiem braku pewności, co do głoszonych twierdzeń. Obawiał się reakcji na tak niezwykłą naukę o ruchu Ziemi.

Biskup chełmiński, po otrzymaniu w lecie 1543 r. wydrukowanego dzieła zatytułowanego De revolutionibus orbitum coelestium, przeczytał przedmowę Osjandra i rozgniewany wystosował protest do rady miejskiej w Norymberdze. Słowa oburzenia przesłał też Retykowi. To właśnie biskup Tiedmann Giese, przyjaciel Kopernika, domagał się naprawienia fałszerstwa i ponownego wydania niektórych stron. Otrzymał zaskakującą odpowiedź. Rada stwierdziła, że Petreius nie złamał postanowień umowy i jest niewinny.

Rzekomo Osjandr nie uczynił niczego ze złej woli. Chciał naukę Kopernika uchronić przed atakami i w znacznej mierze to osiągnął – pisze ks. Alojzy Szorc. Dzieło kanonika Mikołaja nie pozostawiało bowiem miejsca na domysły, tylko głosiło odważnie nowe poglądy.

Pewnym jest, że pierwszy egzemplarz swojego przełomowego dzieła, leżący na łożu śmierci Mikołaj Kopernik, dostał w wersji sfałszowanej. Czy był w stanie przeczytać choć tę felerną przedmowę? Tego nie wiadomo.  Mam nadzieję, że nie zdążył i odszedł z tego świata w spokoju ducha.

Michał Łomonosow (na podstawie porównania Kopernika: nie palenisko obraca się dokoła pieczeni, lecz odwrotnie).
(tłum. Julian Tuwim)

O RUCHU ZIEMI

Astronom z astronomem obiad razem jedli
I przy biesiadnym stole spór zacięty wiedli.
Jeden twierdził, że ziemia wokół słońca dąży,
Drugi – że to nie ziemia, ale słońce krąży.
Jeden zwał się Kopernik, drugi Ptolomej…
A spór, co jest ruchome, co zaś nieruchome.
Rozsądził kucharz – żartem. Spytał go gospodarz:
„Znasz bieg planet niebieskich? Jaki dowód podasz,
Kto z nas praw?”. Na to kucharz: „Kopernik, nie Greczyn.
Wprawdzie na słońcu nie był, ale kto zaprzeczy
Tej prawdzie oczywistej, mężowie uczeni,
Że nikt pieca nie kręci dookoła pieczeni?”

Opracowanie na podstawie:
Szorc Alojzy, Mikołaj Kopernik Kanonik Warmiński, Towarzystwo Naukowe i Ośrodek Badań Naukowych, Olsztyn 2013, wyd II.
Kopernik Mikołaj, O Obrotach Ciał Niebieskich i Inne Pisma (pod red. Ludwika Birkenmajera), Krakowska Spółka Wydawnicza, 1926.

Śmierć Mikołaja Kopernika, grafika Aleksandra Lessera