Naukowcy o antykomuniźmie Polaków. Konferencja w Olsztynie potrwa do piątku
Komunizm zrodził antykomunizm. Jak wyglądał antykomunizm Polaków? Czy każdy Polak był antykomunistą? Czy autochtoni na Warmii i Mazurach byli antykomunistami?
Odpowiedzi na to i inne pytanie szukają uczestnicy ogólnopolskiej konferencji pod hasłem „Oblicza polskiego antykomunizmu Polaków w XX wieku”. W Olsztynie spotkali się naukowcy z ponad 14 ośrodków akademickich i badawczych oraz historycy z różnych oddziałów Instytutu Pamięci Narodowej. Konferencja potrwa do piątku.
Gośćmi Izy Malewskiej i Krzysztofa Kaszubskiego w studiu Bliższych Spotkań byli:
- prof. Karol Sacewicz – naczelnik delegatury IPN w Olsztynie
- prof. Tadeusz Wolsza – członek Kolegium IPN, redaktor naczelny „Dziejów Najnowszych”
- prof. Wojciech Polak – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
- dr Jarosław Szarek – prezes IPN
- Marek Franczak – syn ostatniego żołnierza podziemia antykomunistycznego
Karol Sacewicz, naczelnik delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Olsztynie. Fot. Ł. Sadlak
Przez kilkadziesiąt lat komuniści wykształcili własne elity, które nie chciały dopuścić do upadku ich idei – wyjaśniał prezes Instytutu Pamięci Narodowej, Jarosław Szarek.
Krzysztof Kaszubski: Antykomunizm rodził się w latach osiemdziesiątych. 10 milionów osób należało wówczas do Solidarności. Można powiedzieć, że antykomunizm był niejako powszechny.
Karol Sacewicz: Tak, antykomunizm był powszechny. Po 89. roku rozpoczęły się rzetelne badania nad komunizmem, ale paradoksalnie nie prowadzono ich nad antykomunizmem. Okazało się, że te kwestie antykomunistyczne pozostawały w tle różnych rozważań dotyczących dziejów partii komunistycznej, polityki partii wobec mniejszości narodowych, wobec innych partii politycznych, wobec związków zawodowych. Kwestia antykomunizmu jako zjawiska ideowego została zepchnięta gdzieś na bok. W 2000 roku Ośrodek Myśli Politycznej w Krakowie zrobił taką konferencję dotyczącą antykomunizmu, ale po tamtej konferencji długo, długo nic. Taki pomysł pojawił się w olsztyńskiej delegaturze IPN.
Iza Malewska: Na konferencji są nie tylko naukowcy i historycy, ale także rodziny ostatnich Żołnierzy Wyklętych.
Karol Sacewicz: Gościem specjalnym konferencji jest Marek Franczak wraz z małżonką. Marek Franczak jest synem ostatniego Żołnierza Niezłomnego, Józefa Franczaka ps. Laluś, który zginął z rąk SB 21 października 1963 roku.
Posłuchaj rozmowy w Karolem Sacewiczem
Profesor Tadeusz Wolsza i Krzysztof Kaszubski. Fot. K. Pakulnicki
Kolejnym gościem był prof. Tadeusz Wolsza – członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, redaktor naczelny „Dziejów Najnowszych” i wykładowca na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz Polskiej Akademii Naukowej.
Krzysztof Kaszubski: Będzie Pan mówił o obrazie polskich komunistów z perspektywy Londynu, z perspektywy Wielkiej Brytanii, czyli emigracji polskiej powojennej. Dlaczego spojrzenie londyńskie jest pełniejsze dokumenty, które mamy tutaj w Polsce czy te, które były tworzone w Polsce przez samych komunistów?
Tadeusz Wolsza: Uważam, że powinniśmy uwzględnić wątek polskiej emigracji, bo emigracja była żywo zainteresowana sytuacją w kraju z prostej przyczyny. Do 1945 roku rząd Rzeczypospolitej Polskiej z racji wydarzeń, które miały miejsce wcześniej, czyli agresji Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę sprawował władzę spoza kraju. Na początku była to Francja, potem Wielka Brytania. Rząd ten stracił uznanie wielkich mocarstw po zakończeniu II Wojny Światowej. Za sprawą wpływów Józefa Stalina oraz oddania Europy Środkowo – Wschodniej pod wpływy Związku Sowieckiego władzę tę przejął rząd komunistyczny. Więc nie dziwi fakt, że emigracja tak wnikliwie badała polskich komunistów, którzy przejęli władzę, okoliczności przejęcia władzy oraz szeroko rozumianą biografistykę nowych władców Polski.
Krzysztof Kaszubski: Tu pojawia się pytanie, kim byli polscy komuniści, bo jawią się nam jako bliżej nieokreślona masa na usługach Stalina. Jakie są zbieżne życiorysy tych osób, które wprowadzały komunizm w Polsce po 1945 roku?
Tadeusz Wolsza: Można zbudować taki obraz na bazie tej dokumentacji, którą zebrały nie tylko polskie kręgi emigracyjne, ale na podstawie wiedzy, którą dysponowano w tym okresie. Obraz jest porażający. Z dokumentacji wyjawia się oto obraz, że są to ludzie, którzy nie powinni w ogóle aspirować do przejęcia władzy. Są to ludzie kompletnie przypadkowi nie mający zielonego pojęcia o sprawowaniu władzy, mający jedynie wsparcie Stalina i Związku Sowieckiego.
Izabela Malewska: Oni byli namaszczeni?
Tadeusz Wolsza: Tak. Zostali wyznaczeni do sprawowania władzy w imieniu Związku Sowieckiego. Nie jest wykluczone, że gdzieś tam w dalekiej perspektywie Polska miała być kolejna republiką.
Posłuchaj rozmowy z profesorem Tadeuszem Wolszą
Profesor Wojciech Polak – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Fot. K. Pakulnicki
O organizacjach młodzieżowych, które aktywnie walczyły z komunizmem opowiadał historyk z olsztyńskimi korzeniami profesor Wojciech Polak z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Posłuchaj rozmowy z profesorem Wojciechem Polakiem
Jarosław Szarek – prezes Instytutu Pamięci Narodowej. Fot. K. Pakulnicki
Nie boimy się trudnych tematów, nie boimy się trudnej historii i potrzeby odkłamywania tego, co przez wiele lat było zakłamywane. Studio Bliższych Spotkań odwiedził prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek.
Posłuchaj rozmowy z dr Jarosławem Szarkiem
Marek Franczak – syn ostatniego żołnierza podziemia. Fot. K. Pakulnicki
Kolejnym gościem Bliższych Spotkań był Marek Franczak – syn sierżanta Józefa Franczaka, ostatniego żołnierza podziemia antykomunistycznego.
Iza Malewska: Mam wrażenie, że ceni Pan sobie zarówno udział w takich konferencjach jak i spotkania z młodzieżą, gdzie nie tylko może Pan się podzielić wiedzą, ale także odpowiedzieć na pytania młodzieży, która jak się okazuje niewiele wie o tym podziemiu.
Marek Franczak: Oczywiście, że tak. Cenię spotkania, zwłaszcza z młodzieżą, gdzie w moim życiorysie przewijał się temat antykomunizmu. Młodzież bardzo niewiele wie na temat działalności antykomunistycznej. Na lekcjach historii nie ma jakiegoś szerszego programu związanego z Żołnierzami Wyklętymi, z polskim antykomunizmem. Młodzież bardzo chętnie podejmuje dyskusję i jej ciekawość trzeba jakoś zaspokajać.
Iza Malewska: Jak Pan opowiada młodym ludziom, co działo się w podziemiu antykomunistycznym? Jak im nakreślić, żeby zrozumieli?
Marek Franczak: Chyba najprostszy sposób to slangiem młodzieżowym, trochę żartobliwie, trochę poważnie. I młodzież wówczas jeżeli zadaje pytania, to są one trafne i można dyskutować.
Iza Malewska: A o co pytają?
Marek Franczak: O postawy tych żołnierzy, w moim przypadku o ojca, kim był, że przez tyle lat, bo do 1963 roku, mógł się ukrywać. Czy był dla mnie wzorcem?
Sierżant Józef Franczak „Lalka”był ostatnim Żołnierzem Wyklętym. Zdradzony, zabity i zbezczeszczony. 21 października 1963 roku Józefowi Franczakowi odcięto głowę.
Redakcja: D.Kucharzewska/BSChromy
