Audycje w języku ukraińskim – czerwiec 2021 : Radio Olsztyn

30.06.2021 – godz. 18.10 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Witam was serdecznie we wtorek, 29 czerwca, na antenie Radia Olsztyn w audycji „Ukraińcy w świecie, świat o Ukrainie”. W studiu – Jarosława Chrunik. Wędrówki ścieżkami historii zazwyczaj nie są łatwe, o tym chyba przekonał się każdy, kto się na taką wędrówkę czasami wybiera. Dzisiaj nasza historia nie będzie zbyt odległa. Tematykę religijną poruszamy zawsze w poniedziałki, ale wczoraj była mowa o 30-leciu święceń kapłańskich ks. Artura Masłeja, a dzisiejsze wydarzenie historyczne ma wymiar nie tylko religijny, ale bez wątpienia – też historyczny. 20 czerwca minęło 20 lat od pamiętnej wizyty papieża Jana Pawła II na Ukrainie. Papież odwiedził wtedy Lwów i Kijów. Kto słuchał papieża, ten wie, jak bardzo zależało mu na pojednaniu polsko-ukraińskim i na ekumenicznej współpracy kościoła wschodniego i zachodniego. To właśnie on mówił o dwóch płucach kościoła powszechnego. W życiu, jak to w życiu – bywa z tym różnie.

(-)

Parę dni temu, ale 20 lat wcześniej, Ukraina oczekiwała na wizytę głowy Kościoła Katolickiego. Trwały ostatnie przygotowania do spotkania Jana Pawła II w Kijowie i Lwowie. Wśród tych, kto towarzyszył papieżowi Wojtyle w pielgrzymce na Ukrainie od 23 do 27 czerwca 2001 roku był jego ówczesny osobisty sekretarz, a obecnie zwierzchnik Metropolii Rzymskokatolickiej na Ukrainie, abp Mieczysław Mokrzycki. O wizycie Jana Pawła II na Ukrainę metropolita Mokrzyckoi opowiedział Radiu Svoboda, oto fragmenty tego artykułu:

– W jednej z książek o papieżu opowiedział Ekscelencja, że pomagał pontyfikowi podczas obiadu przysunąć krzesło, bo było ciężkie. Papież zażartował: „Gdy będą cię pytać, co robiłeś w Watykanie, to powiedz, że wyciągałe papieża spod stołu, a nie od stołu”. Papież często żartował?

– Jan Paweł II był poważnym i skoncentrowanym człowiekiem, bardzo otwartym, znajdował łatwo wspólny język z ludźmi. Każdą chwilę wykorzystywał na modlitwę, ale gdy spotykał się z ludźmi, to każdego człowieka traktował bardzo poważnie, a poprzez uśmiech i żart nawiązywał rozmowę. Miał wrodzoną łatwość nawiązywania kontaktów z dziećmi, młodzieżą, osobami starszymi; z przedstawicielami róznych kościołów czy państw. I chyba jeszcze pomagał mu w tym talent aktorski, bo w młodości chciał być aktorem, występować w teatrze. Ale przede wszystkim papiez był człowiekiem wielkiej wiary i zawsze ufał Bogu.

Jan Paweł II dobrze znał historię Kościoła, historię Europy. Znał sytuacje we Wschodniej Europie, w ZSRR, jak wiele te narody wycierpiały w ciągu dziesięcioleci. Papież bardzo chciał pojechac do Rosji, to było jego niezrealizowane marzenie. Był w Gruzji, Kazachstanie. Podróż na Ukrainę była dla papieża bardzo ważna – do kraju, którego naród tyle wycierpiał. Chcial przede wszystkim podziękować ludziom za to, że zachowali wiarę w ciężkich czasach, chciał umocnić ich w wierze i wcielić nadzieję w ich sercach, żeby z wielką miłością i siłą odradzali swój kraj, żeby odważnie szli w przyszłość. Chciał swoją pielgrzymką stanąć na tej ziemi, na której był św. Klemens, pobłogosławić, pomodlić się razem. Papież Wojtyła chciał spotkać się z wieloma świadkami wiary; tacy byli i KRK, i w UCGK.

(-)

Rocznica wizyty Jana Pawła II na Ukrainie stała się też tematem mojej rozmowy z ordynariuszem olsztyńsko-gdańskim, bp Arkadiuszem Trochanowskim, a rozmawialiśmy w niedzielę.

(-)

– Mija 20 lat od historycznej wizyty papieża Jana Pawła II na Ukrainie. Były wtedy różne nadzieje, różne oczekiwania, także różnie traktowano Jana Pawła II – czy w ogóle taka wizyta jest potrzebna. Ale z punktu widzenia naszej Cerkwi ta wizyta była bardzo potrzebna, ponieważ Papież odwiedził Cerkiew męczenników – UCGK, która zaświadczyła swoją wierność Stolicy Apostolskiej tym, że dała wielu męczenników. Tych, którzy wierzyli w tę jedność i dlatego zapłacili za to swoim życiem. Co ciekawe, papież Jan Paweł II wtedy powiedział, że Ukraina to jest takie laboratorium wiary. Co to znaczy? Że Ukraina łączy w sobie Wschód i Zachód. Co więcej – powiedział, że nasza Cerkiew powinna być takim pomostem, który łączy Wschód i Zachód. Dlaczego? Dlatego, że tradycja naszej cerkwi jest wschodnia, a jednocześnie uznajemy prymat papieża rzymskiego. Można więc powiedziec, że nasza Cerkiew przestrzega tego, co było w pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa. Czyli to my jesteśmy spadkobiercami, prawdziwymi spadkobiercami crztu Włodzimierzowego, i powinniśmy sobie stale to uświadamiać i tak uzmysłowić sobie rozumienie, że faktycznie nasza Cerkiew jest tą, która niesie dziedzictwo Włodzimierzowe. I z tego punktu widzenia faktycznie przed naszą Cerkwią jest wielka misja, wielkie zadanie. Czasami Zachód nas nie rozumie, róznie odnosi się do naszej Cerkwi; czasami też ignoruje naszą tradycję, naszą obrzędowość. W jakiś sposób można powiedzieć, że nia uważa nas za Cerkiew, która też prawdziwie niesie zbawienie ludziom, którzy należą do Cerkwi. A my – trzeba to powiedzieć – też jesteśmy Cerkwią katolicką, która jest złączona z ołtarzem rzymskim, chociaż swoje czczenie Pana Boga wyznaje w innym obrządku. Ale gdyby wziąć dalej słowa Jana Pawła II, to w Liście Apostolskim „Orientale Lumen” („Światło Wschodu”) napisał, że chrześcijanie Wschodu mają inny sposób czczenia Pana Boga, ale nie jest on różny od tego, jak czci Zachód Pana Boga. Jest to inna forma obrzędów, inna forma pobożności, ale to wszystko prowadzi do tego, że my wyznajemy Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela. Dlatego też okazał wielki szacunek tradycji wschodniej, pokazując, że my też prawdziwie wysławiamy Pana Boga.
– Czy bierze Ekscelencja udział w jakichkolwiek przedsięwzięciach kościoła łacińskiego od czasu, gdy został biskupem?
– Można powiedziec, że w tej chwili praktycznie nie biorę udziału, bo nie mam zaproszeń. Dlatego nie jestem obecny na róznych przedsięwzięciach, ponieważ nie wypada, gdy nie zapraszają; dlatego się nie wybieram, bo nawet nie wiem gdzie, kiedy co się odbywa. Czyli w jakiejś mierze z tego powodu biskup cerkwi greckokatolickiej nowej eparchii olsztyńsko-gdańskiej nie jest obecny na tych przedsięwzięciach.
– Możemy spekulować, czy jest to ignorancja, czy jest to jakieś takie faux pas, gafa, zapomnienie? Jak Ekscelencja przypuszcza?
– Myślę, że w tej chwili pewnie jest to szukanie sposobu jak zrozumieć, czy jak zbadać obecność nowego biskupa na tym terytorium w ramach nowo utworzonej eparchii olsztyńsko-gdańskiej. I tylko tak chcę to rozumieć. Nie chcę tu mieć żadnych innych domysłów. Myślę, że może trzeba czasu? Może trzeba, żeby też inni przyzwyczaili się, zbadali to co jest – że jest biskup, który reprezentuje grekokatolików.
– Bo gdy był ingres Ekscelencji, to wtedy bp Górzyński wyraził takie życzenie, żeby Ekscelencja kontynuował historię biskupów warmińskich. Jest tu pewna taka kolizja, bo nie może Ekscelencja kontynuować czegoś, czego nie było, bo grekokatolików tu nie było. Może Ekscelencja pisać nową historię.
– Rozumiem, że słowa metropolity były takie bardzo ciekawe, ja je przyjąłem, ale uważam, że cerkiew greckokatolicka pisze swoją historię. I też biskup nowo utworzonej eparchii pisze swoją historię, ponieważ grekokatolicy na Warmii i Mazurach jak też na Pomorzu Gdańskim sa od 1947 roku. Czyli nie mają aż tak długiej historii przebywania na tych ziemiach i piszą swoją historię.
– Tak cały czas myśl powraca do Jana Pawła II, który beatyfikował 27 męczenników UCGK. I do słowa – dwa dni temu minęła 80-ta rocznica od dnia, gdy NKWDziści zamordowali jednego dnia trzech księży: Konrad, Baranyk, Iszczak i kościelny Pryjma. A jest to tylko jeden epizod! Tragiczny dla czterech rodzin epizod, bo wiemy, że takich zbrodni było bez liku. To znaczy, że cerkiew greckokatolicka płaciła krwią za to, żeby mogła istnieć. To jest przerażające, to jest bardzo smutne i jednocześnie możemy być dumni, że jednak wytrwaliśmy.
– Tak, to był bardzo tragiczny dzień, ale tak jak pani powiedziała, to był jeden z tych momentów, gdy rzeczywiście NKWDziści aresztowali, znęcali się i też zabijali naszych księży czy wiernych. I nie powinniśmy o tym zapomnieć, tylko powinniśmy o nich pamiętać i na nowo tez ożywiać w nas pamięć o tych ludziach, poznawać ich życie, w jaki sposób potrafili wyznać swoją wiarę. Bardzo dobrze, że Jan Paweł II wtedy we Lwowie ogłosił tych naszych męczenników błogosławionymi, bo jest to też część kościoła katolickiego, kościoła powszechnego. I nie można zapominać o tych, którzy oddali swoje życie za wiarę w Boga. Nie można ogranivcza i mówić, że w narodzie ukraińskim nie było takich męczenników. Byłoby to czymś bardzo niesprawiedliwym. Powinniśmy o tym pamniętać i powinniśmy wymagać, żeby o swoich męczennikach też mówić, pisać i żebyśmy jeszcze bardziej zgłebiali życie tych, którzy naprawdę oddali swoje życie za wiarę i żebyśmy mieli życzenie, żeby były większe szeregi tych błogosławionych.
(-)
Nasz program dobiega końca. Myślę, że zostawiam was z wieloma kwestiami do zastanowienia, ale trzeba z optymizmem i wiarą patrzeć w przyszłość, tak jest łatwiej. A wspomnienia sprzed 20 lat na pewno wielu z was ma piękne, bo i z Polski wierni byli we Lwowie na spotkaniu z papieżem. Żegna się z wami Jarosława Chrunik, a usłyszymy się jutro o godz. 10.50. Wszystkiego dobrego, drodzy słuchacze! (jch/bsc)

30.06. 2021 – godz. 10.50 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Spotykamy się w środę, w ostatnim dniu czerwca, na falach Radia Olsztyn. W studiu – Jarosława Chrunik. Dobrze wczoraj kibicowaliście, szczerze! Bez was drużyna Ukrainy na pewno by nie zwyciężyła. Zaraz o tym porozmawiamy, najpierw – kalendarz:

(-)

30 czerwca 1945 r. po deportacji Tatarów Krymskich, Krymska ASRR została przekształcona na Obwód Krymski w składzie RFRSRR. Był to holokaust, którego częścią składową było przymusowe wysiedlenie narodu krymskotatarskiego z jego historycznej ojczyzny – z Krymu, zrealizowane w dniach 18-21 maja 1944 roku; jest to jedna z wielu zbrodni radzieckiego reżimu totalitarnego.

(-)

I tuż po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości, w 1991 roku w Symferopolu, zakończyła się pierwsza sesja Kurułtaju Tatarów Krymskich, na której został sformowany Medżlis z Mustafą Dżemilowym na czele. Została przyjęta deklaracja o suwerenności narodowej, zatwierdzono krymskotatarski hymn i flagę.

(-)

1936 r. zmarła Jewfrosynia Zarnycka, aktorka i śpiewaczka ukraińska. Łącznie w czasie swojej kariery scenicznej Zarnycka wystąpiła w 122 miastach, zagrała 125 ról z repertuaru ukraińskiego i ponad 100 z rosyjskiego.

(-)

1973 r. zmarł Wasyl Wełyczkowśkyj – współczesny męczennik UCGK, działacz religijny, biskup UCGK, misjonarz, redemptorysta; został ogłoszony błogosławionym.

(-)

1995 r. zmarł Nazarij Jaremczuk, ukraiński śpiewak estradowy, narodowy artysta Ukrainy. Znany przede wszystkim z wykonania takich piosenek jak „Słyszysz, mamo”, „Ojciec i matka”, „A kwiat maciejki”, „Czerwona ruta”, „Smerekowa chata”, „Stożary”, „Rodzina”, „Pieśń będzie wśród nas”, „Hej, wy kozacy” i wiele innych. W ciągu 43 lat ziemskiego życia Nazarij Jaremczuk nagrał ponad 150 piosenek.

(-)

2005 r. zmarł Anatolij Bazyłewycz, malarz ukraiński. Za ilustracje do „Eneidy” Iwana Kotlarewskiego wydawnictwa „Dnipro” otrzymał tytuł „Zasłużony działacz sztuki USRR”.

(-)

Dzisiaj świętują: Pelagia, Saweliusz, Klemens, Maksym, Mykyta, Osyp oraz urodzeni 30 czerwca. Wszystkiego najlepszego!

(-)

Wczoraj w wielu ukraińskich domach wirowało szczęście. Reprezentacja Ukrainy awansowała do 1/4 finału piłkarskich mistrzostw Europy. W rozegranym w Glasgow meczu 1/8 finału podopieczni selekcjonera Andrija Szewczenki po dogrywce pokonali Szwedów. W regulaminowym czasie gry padł remis 1:1. Dla Ukraińców trafił Ołeksandr Zinczenko (27′), a szesnaście minut później wyrównał Emil Forsberg. W dogrywce od 99. minuty Szwecja musiała radzić sobie w osłabieniu po czerwonej kartce dla Marcusa Danielssona. Zwycięską bramkę zdobył Artem Dowbyk (120+1′).
O szczegółach – Robert Skrzyński:

(-) Korespondencja w języku polskim

Nie tylko w piłce nożnej Ukraina zwycięża. Młodzieżowa orkiestra symfoniczna Ukrainy zdobyła „złoto” na World Orchestra Festival. Jak podaje gazeta „Deń”, Festiwal odbył się 26 czerwca w Wiedniu; tam lwowianka Oksana Łyniw została najlepszą dyrygentką roku, a Młodzieżowa orkiestra symfoniczna Ukrainy zdobyła „złoto” wśród ponad 140 orkiestr z 33 krajów świata. Zwycięzcy zostali odznaczeni za wykonanie dwóch utworów ukraińskich: poematu symfonicznego „Zjednoczenie” Borysa Latoszyńskiego oraz 2 Symfonii Jewhena Stankowycza. Nagrania symfonii, które wzięły udział w konkursie, zostały zrealizowane przy wsparciu Ukraińskiego Funduszu Kulturalnego. Młodzieżowa orkiestra symfoniczna Ukrainy – to unikalny projekt, który skupia utalentowanych młodych muzyków w wieku od 12-tego do 22-giego roku z całej Ukrainy. Powstał z inicjatywy Oksany Łyniw przy wsparciu FRN, Goethe-Institut, Ministerstwa Kultury Ukrainy, BeethovenFest oraz w partnerstwie z festiwalem LvivMozArt.

(-)

Chociaż to nie jest czas Bożego Narodzenia, to „Szczedryk” nie rozbrzmiwa teraz przez przypadek. W Tulczynie na ziemi winnickiej 3500 chórzystów wykonało „Szczedryk” Łeontowycza i ustanowiło krajowy rekord. Na placu pałacu Potockich najlepsze profesjonalne i amatorskie zespoły chóralne obwodu wraz z przedstawicielami społeczności, a także mieszkańcami i gośćmi miasta ustanowiły rekord Ukrainy, wykonano znany na całym świecie utwór znakomitego kompozytora jednocześnie. Jak podaje Winnicka Obwodowa Administracja Państwowa, ustanowienie rekordu odbyło się w ramach projektu „Szczedryk – melodia ziemi winnickiej” i poświęcone jest 30-leciu niepodległości Ukrainy. „Jest to historyczne wydarzenie dla ziemi winnickiej, – powiedziała pierwsza zastępczyni przewodniczącego Winnickiej OAP Natalia Zabołotna. – Ziemia winnicka – to region bezpośrednio związany z imieniem wybitnego krajana. To właśnie ziemia tulczyńska stała się kołyską sławetnego utworu, który rozbrzmiewa na wszystkich kontynentach. Jednak mamy przypomnieć światu, że „Szczedryk” narodził się właśnie tu, na ziemi winnickiej i obecnie jest kulturalną marką ziemi winnickiej. Dlatego ustanowienie rekordu muzycznego – to jeszcze jeden stopień, który będzie sprzyjał wpisaniu tego utworu na listę dziedzictwa UNESCO jako osiągnięcie ludzkości właśnie z naszego regionu”. W ustanowieniu rekordu wzięło udział 68 zespołów wokalno-chóralnych regionu.

(-)

Pożegnamy się też śpiewająco. Była z wami Jarosława Chrunik; ponownie usłyszymy się wieczorem o godz. 18.10, a teraz życzę wam udanego świętowania piłkarskiego zwycięstwa Ukraińców. Do usłyszenia, drodzy słuchacze! (jch/an)

29.06.2021 – godz. 18.10 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Witam was serdecznie we wtorek, 29 czerwca, na antenie Radia Olsztyn w audycji „Ukraińcy w świecie, świat o Ukrainie”. W studiu – Jarosława Chrunik. Wędrówki ścieżkami historii zazwyczaj nie są łatwe, o tym chyba przekonał się każdy, kto się na taką wędrówkę czasami wybiera. Dzisiaj nasza historia nie będzie zbyt odległa. Tematykę religijną poruszamy zawsze w poniedziałki, ale wczoraj była mowa o 30-leciu święceń kapłańskich ks. Artura Masłeja, a dzisiejsze wydarzenie historyczne ma wymiar nie tylko religijny, ale bez wątpienia – też historyczny. 20 czerwca minęło 20 lat od pamiętnej wizyty papieża Jana Pawła II na Ukrainie. Papież odwiedził wtedy Lwów i Kijów. Kto słuchał papieża, ten wie, jak bardzo zależało mu na pojednaniu polsko-ukraińskim i na ekumenicznej współpracy kościoła wschodniego i zachodniego. To właśnie on mówił o dwóch płucach kościoła powszechnego. W życiu, jak to w życiu – bywa z tym różnie.

(-)

Parę dni temu, ale 20 lat wcześniej, Ukraina oczekiwała na wizytę głowy Kościoła Katolickiego. Trwały ostatnie przygotowania do spotkania Jana Pawła II w Kijowie i Lwowie. Wśród tych, kto towarzyszył papieżowi Wojtyle w pielgrzymce na Ukrainie od 23 do 27 czerwca 2001 roku był jego ówczesny osobisty sekretarz, a obecnie zwierzchnik Metropolii Rzymskokatolickiej na Ukrainie, abp Mieczysław Mokrzycki. O wizycie Jana Pawła II na Ukrainę metropolita Mokrzyckoi opowiedział Radiu Svoboda, oto fragmenty tego artykułu:

– W jednej z książek o papieżu opowiedział Ekscelencja, że pomagał pontyfikowi podczas obiadu przysunąć krzesło, bo było ciężkie. Papież zażartował: „Gdy będą cię pytać, co robiłeś w Watykanie, to powiedz, że wyciągałe papieża spod stołu, a nie od stołu”. Papież często żartował?

– Jan Paweł II był poważnym i skoncentrowanym człowiekiem, bardzo otwartym, znajdował łatwo wspólny język z ludźmi. Każdą chwilę wykorzystywał na modlitwę, ale gdy spotykał się z ludźmi, to każdego człowieka traktował bardzo poważnie, a poprzez uśmiech i żart nawiązywał rozmowę. Miał wrodzoną łatwość nawiązywania kontaktów z dziećmi, młodzieżą, osobami starszymi; z przedstawicielami róznych kościołów czy państw. I chyba jeszcze pomagał mu w tym talent aktorski, bo w młodości chciał być aktorem, występować w teatrze. Ale przede wszystkim papiez był człowiekiem wielkiej wiary i zawsze ufał Bogu.

Jan Paweł II dobrze znał historię Kościoła, historię Europy. Znał sytuacje we Wschodniej Europie, w ZSRR, jak wiele te narody wycierpiały w ciągu dziesięcioleci. Papież bardzo chciał pojechac do Rosji, to było jego niezrealizowane marzenie. Był w Gruzji, Kazachstanie. Podróż na Ukrainę była dla papieża bardzo ważna – do kraju, którego naród tyle wycierpiał. Chcial przede wszystkim podziękować ludziom za to, że zachowali wiarę w ciężkich czasach, chciał umocnić ich w wierze i wcielić nadzieję w ich sercach, żeby z wielką miłością i siłą odradzali swój kraj, żeby odważnie szli w przyszłość. Chciał swoją pielgrzymką stanąć na tej ziemi, na której był św. Klemens, pobłogosławić, pomodlić się razem. Papież Wojtyła chciał spotkać się z wieloma świadkami wiary; tacy byli i KRK, i w UCGK.

(-)

Rocznica wizyty Jana Pawła II na Ukrainie stała się też tematem mojej rozmowy z ordynariuszem olsztyńsko-gdańskim, bp Arkadiuszem Trochanowskim, a rozmawialiśmy w niedzielę.

(-)

– Mija 20 lat od historycznej wizyty papieża Jana Pawła II na Ukrainie. Były wtedy różne nadzieje, różne oczekiwania, także różnie traktowano Jana Pawła II – czy w ogóle taka wizyta jest potrzebna. Ale z punktu widzenia naszej Cerkwi ta wizyta była bardzo potrzebna, ponieważ Papież odwiedził Cerkiew męczenników – UCGK, która zaświadczyła swoją wierność Stolicy Apostolskiej tym, że dała wielu męczenników. Tych, którzy wierzyli w tę jedność i dlatego zapłacili za to swoim życiem. Co ciekawe, papież Jan Paweł II wtedy powiedział, że Ukraina to jest takie laboratorium wiary. Co to znaczy? Że Ukraina łączy w sobie Wschód i Zachód. Co więcej – powiedział, że nasza Cerkiew powinna być takim pomostem, który łączy Wschód i Zachód. Dlaczego? Dlatego, że tradycja naszej cerkwi jest wschodnia, a jednocześnie uznajemy prymat papieża rzymskiego. Można więc powiedziec, że nasza Cerkiew przestrzega tego, co było w pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa. Czyli to my jesteśmy spadkobiercami, prawdziwymi spadkobiercami crztu Włodzimierzowego, i powinniśmy sobie stale to uświadamiać i tak uzmysłowić sobie rozumienie, że faktycznie nasza Cerkiew jest tą, która niesie dziedzictwo Włodzimierzowe. I z tego punktu widzenia faktycznie przed naszą Cerkwią jest wielka misja, wielkie zadanie. Czasami Zachód nas nie rozumie, róznie odnosi się do naszej Cerkwi; czasami też ignoruje naszą tradycję, naszą obrzędowość. W jakiś sposób można powiedzieć, że nia uważa nas za Cerkiew, która też prawdziwie niesie zbawienie ludziom, którzy należą do Cerkwi. A my – trzeba to powiedzieć – też jesteśmy Cerkwią katolicką, która jest złączona z ołtarzem rzymskim, chociaż swoje czczenie Pana Boga wyznaje w innym obrządku. Ale gdyby wziąć dalej słowa Jana Pawła II, to w Liście Apostolskim „Orientale Lumen” („Światło Wschodu”) napisał, że chrześcijanie Wschodu mają inny sposób czczenia Pana Boga, ale nie jest on różny od tego, jak czci Zachód Pana Boga. Jest to inna forma obrzędów, inna forma pobożności, ale to wszystko prowadzi do tego, że my wyznajemy Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela. Dlatego też okazał wielki szacunek tradycji wschodniej, pokazując, że my też prawdziwie wysławiamy Pana Boga.
– Czy bierze Ekscelencja udział w jakichkolwiek przedsięwzięciach kościoła łacińskiego od czasu, gdy został biskupem?
– Można powiedziec, że w tej chwili praktycznie nie biorę udziału, bo nie mam zaproszeń. Dlatego nie jestem obecny na róznych przedsięwzięciach, ponieważ nie wypada, gdy nie zapraszają; dlatego się nie wybieram, bo nawet nie wiem gdzie, kiedy co się odbywa. Czyli w jakiejś mierze z tego powodu biskup cerkwi greckokatolickiej nowej eparchii olsztyńsko-gdańskiej nie jest obecny na tych przedsięwzięciach.
– Możemy spekulować, czy jest to ignorancja, czy jest to jakieś takie faux pas, gafa, zapomnienie? Jak Ekscelencja przypuszcza?
– Myślę, że w tej chwili pewnie jest to szukanie sposobu jak zrozumieć, czy jak zbadać obecność nowego biskupa na tym terytorium w ramach nowo utworzonej eparchii olsztyńsko-gdańskiej. I tylko tak chcę to rozumieć. Nie chcę tu mieć żadnych innych domysłów. Myślę, że może trzeba czasu? Może trzeba, żeby też inni przyzwyczaili się, zbadali to co jest – że jest biskup, który reprezentuje grekokatolików.
– Bo gdy był ingres Ekscelencji, to wtedy bp Górzyński wyraził takie życzenie, żeby Ekscelencja kontynuował historię biskupów warmińskich. Jest tu pewna taka kolizja, bo nie może Ekscelencja kontynuować czegoś, czego nie było, bo grekokatolików tu nie było. Może Ekscelencja pisać nową historię.
– Rozumiem, że słowa metropolity były takie bardzo ciekawe, ja je przyjąłem, ale uważam, że cerkiew greckokatolicka pisze swoją historię. I też biskup nowo utworzonej eparchii pisze swoją historię, ponieważ grekokatolicy na Warmii i Mazurach jak też na Pomorzu Gdańskim sa od 1947 roku. Czyli nie mają aż tak długiej historii przebywania na tych ziemiach i piszą swoją historię.
– Tak cały czas myśl powraca do Jana Pawła II, który beatyfikował 27 męczenników UCGK. I do słowa – dwa dni temu minęła 80-ta rocznica od dnia, gdy NKWDziści zamordowali jednego dnia trzech księży: Konrad, Baranyk, Iszczak i kościelny Pryjma. A jest to tylko jeden epizod! Tragiczny dla czterech rodzin epizod, bo wiemy, że takich zbrodni było bez liku. To znaczy, że cerkiew greckokatolicka płaciła krwią za to, żeby mogła istnieć. To jest przerażające, to jest bardzo smutne i jednocześnie możemy być dumni, że jednak wytrwaliśmy.
– Tak, to był bardzo tragiczny dzień, ale tak jak pani powiedziała, to był jeden z tych momentów, gdy rzeczywiście NKWDziści aresztowali, znęcali się i też zabijali naszych księży czy wiernych. I nie powinniśmy o tym zapomnieć, tylko powinniśmy o nich pamiętać i na nowo tez ożywiać w nas pamięć o tych ludziach, poznawać ich życie, w jaki sposób potrafili wyznać swoją wiarę. Bardzo dobrze, że Jan Paweł II wtedy we Lwowie ogłosił tych naszych męczenników błogosławionymi, bo jest to też część kościoła katolickiego, kościoła powszechnego. I nie można zapominać o tych, którzy oddali swoje życie za wiarę w Boga. Nie można ogranivcza i mówić, że w narodzie ukraińskim nie było takich męczenników. Byłoby to czymś bardzo niesprawiedliwym. Powinniśmy o tym pamniętać i powinniśmy wymagać, żeby o swoich męczennikach też mówić, pisać i żebyśmy jeszcze bardziej zgłebiali życie tych, którzy naprawdę oddali swoje życie za wiarę i żebyśmy mieli życzenie, żeby były większe szeregi tych błogosławionych.
(-)
Nasz program dobiega końca. Myślę, że zostawiam was z wieloma kwestiami do zastanowienia, ale trzeba z optymizmem i wiarą patrzeć w przyszłość, tak jest łatwiej. A wspomnienia sprzed 20 lat na pewno wielu z was ma piękne, bo i z Polski wierni byli we Lwowie na spotkaniu z papieżem. Żegna się z wami Jarosława Chrunik, a usłyszymy się jutro o godz. 10.50. Wszystkiego dobrego, drodzy słuchacze! 9jch/an)

29.06.2021 – godz. 10.50 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Witam was we wtorek, 29 czerwca z wiadomościami na antenie Radia Olsztyn; przed mikrofonem – Jarosława Chrunik. Jestem pewna, że ci, którzy powinni odpoczywać, nie tracą cennych dni wakacji, bo pogoda jest po prostu wymarzona. Dzisiaj także na kibiców czekają wielkie emocje. Zaczniemy jednak od historii:

(-)

29 czerwca 1174 czerwca Połtawa po raz pierwszy została wspomniana w „Ipatijewskim Latopisie” pod nazwą Łtawa. Nazwa Połtawa pojawiła się w 1430 roku. Na początku XX wieku miasto nazywano też „Duchowym centrum Ukrainy”. Sprzyjała temu działalność całej plejady wybitnych działaczy duchowieństwa, kultury i sztuki oraz znaczące pamiątki cerkiewne i historyczne. Ponadto Połtawa była największym centrum rozwoju ukraińskiej kultury i oświaty tamtego czasu.

(-)

1659 r. rozpoczęła się Bitwa pod Konotopem podczas wojny moskiewsko-ukraińskiej 1958-1959 r. między wojskami hetmana Iwana Wyhowskiego i Krymskiego Chanatu z jednej strony oraz wojskiem moskiewskim z drugiej. Miasto Konotop leży w obecnym obwodzie Sumskim. Był to jeden z kluczowych epizodów wojny moskiewsko-ukraińskiej 1658-1659). Bitwa pod Konotopem była przez długi czas niemal zakazanym tematem w historiografii rosyjskiej, zwłaszcza radzieckiej. W ciągu stuleci wzmianki o niej były pomijane milczeniem, ponieważ prawda o wydarzeniach pod Konotopem demaskowała wiele „wielkodzierżawnych” mitów, zwłaszcza o „odwiecznym pragnieniu Ukraińców do unii z Rosją”. W ostatnim czasie wydarzenia Bitwy pod Konotopem są też idealizowane w niektórych kręgach ukraińskich. Mimo wielkich oczekiwań oraz bohaterstwo kozaków, zwłaszcza oddziału Hryhorija Hulanyckiego, Bitwa Pod Konotopem pozostaje zmarnowaną sznasą i chyba najbardziej charakterystycznym przykładem wygranej bitwy i przegranej wojny.

(-)

29 czerwca świętuje Tychon i urodzeni właśnie tego dnia. Wszystkiego najlepszego!

(-)

Chociaż nie jestem wróżką, to przewiduję, że dzisiejszego wieczoru kobiety nie będą miały żadnej korzyści z mężczyzn. Dzisiaj o godz. 21 rozpocznie się mecz 1/8 finału EURO-2020. EURO-2020, ponieważ mistrzostwa zostały przeniesione z ubiegłego roku na bieżący. Jak czytamy na stronie football24.ua, ze Szwecją ukraiński kibic ma wyłącznie przyjemne wspomnienia. Ukraińska drużyna zwyciężała „Trzy Korony” w 2008 r. i w spotkaniu towarzyskim; pokonała Skandynawów w finale turnieju na Cyprze w 2011 r. i odniosła legendarne zwycięstwo na EURO-2012 – pierwsze w historii występów Ukrainy na mistrzostwach Europy. Wyjście na „Wikingów” w 1/8 finału EURO-2020 uzupełniło listę przyjemności, bowiem ich niełatwe zwycięstwo nad Polakami wyprowadziło podopiecznych Andrija Szewczenki do play-off. I właśnie Szwecja była najbardziej korzystnym wariantem na tym etapie. Mecz zostanie rozegrany w szkockim Glasgow. Tak więc, drogie panie, bądźcie dzisiaj tolerancyjne wobec mężczyzn, a najlepiej kibicujcie razem z nimi.

(-)

Sport jest o wiele przyjemniejszy od polityki, ale od niej się nie ucieknie.

Wczoraj na Ukrainie rozpoczęły się ćwiczenia wojskowe Sea Breeze. W ukraińsko-amerykańskich manewrach w akwenie i na wybrzeżu Morza Czarnego biorą udział również wojska z 30 innych krajów świata. O szczegółach z Kijowa Paweł Buszko:

(-) Korespondencja w języku polskim

Akcje trawją też i w stolicy. Wczoraj w Kijowie pod administrację prezydenta wyszli protestujący pod hasłem „Zełeński będzie siedział w więzieniu”. Jak napisał w sieci społecznościowej jeden z uczestników mityngu Pawło Bojko, ludzie protestują, ponieważ Zełeński ciągle zdradza Ukrainę. „Podeptał Konstytucję, naruszając ją 38 razy. Ciągle oddaje Rosji przechrztów, którzy przyszli zabijać na naszej ziemi. Oddał berkutowców, którzy rozstrzelali „Niebiańską Sotnię” na Majdanie. Oddał Cemacha, który kierował zestrzeleniem samolotu pasażerskiego MH-17. Teraz ujawnił wspólną operację służ specjalnych Ukrainy i krajów NATO w sprawie zatrzymania wagnerowców. To, co miało się stać dumą i sprawiedliwą zemstą, przekształciło się na hańbę i wstyd. Niezbyt ważne jest, dlaczego Zełeński tak robi – radziecka mentalność, rosyjskie otoczenie, chęć dogodzenia czy strach przed Putinem, tępota czy krótkowzroczność. Ważne, że Zełeński jest naszym wrogiem. Jest tym, kto stopniowo rujnuje kraj i ciągnie go w przepaść. Dlatego jestem tu. Bo on szanuje tylko siłę. Widziałem jak miliony zmieniają historię; sam brałem w tym udział. Bo tylko my nie pozwalamy przekształcić Ukrainy na Białoruś czy Rosję. Dlatego dzisiaj jestem tu. Bo nie mogę inaczej, bo to jest mój kraj, na zawsze”. Tak napisał uczestnik wczorajszego mityngu pod administracją prezydenta Pawło Bojko.

(-)

Na koniec – o książce. Ponad 200 klasztorów takich zgromadzeń, jak m.in. dominikanie, benedyktyni, czy też bernardyni. Wszystkie opisane i sfotografowane. Niektóre obiekty w dobrym stanie, wiele jednak popadających w ruinę, bądź zrujnowanych. W ukraińskiej stolicy zaprezentowano wydawnictwo pt. „Rzymskokatolickie klasztory na Ukrainie”. O szczegółach z Kijowa Paweł Buszko:

(-) Korespondencja w języku polskim

To tyle wiadomości ode mnie na teraz. Żegnam się z wami do godz. 18.10, a teraz życzę wam miłego dnia, drodzy słuchacze! Była z wami Jarosława Chrunik. Wszystkiego dobrego! (jch/kos)

28.06.2021 – godz. 18.10 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Witam was na falach Radia Olsztyn w poniedziałek, 28 czerwca, w audycji „Ukraińcy w świecie, świat o Ukrainie”. Przed mikrofonem – Jarosława Chrunik. Gdyby chcieć dosłownie odpowiedzieć na tytułowe pytanie – „Kamo hriadeszy” (czyli „Dokąd idziesz”?), to dzisiaj bez wątpienia moglibyśmy odpowiedzieć – do Pieniężna! Tam bowiem wczoraj odbyły się uroczystości z okazji 30-lecia święceń kapłańskich proboszcza, ks. Artura Masłeja. Swoją obecnością uświetnił uroczystość ordynariusz olsztyńsko-gdański, bp Arkadiusz Trochanowski. Dzisiaj to oni będą mieli przede wszystkim głos w naszej audycji. Najpierw zanurzmy się w atmosferę święta:

(-) Fragment liturgii

Dało się odczuć wielką życzliwość parafian wobec swego duszpasterza, co stworzyło wyjątkowo ciepłą, rodzinną atmosferę. Nie można w tym miejscu pominąć wielkiego zaangażowania młodzieży w życie parafialne. Pieniężnieński chór stoi młodzieżą, a fenomen polega na tym, że ci młodzi ludzie na co dzień pracują i mieszkają w różnych miejscowościach, głównie w Gdańsku, natomiast gdy trzeba – przyjeżdżają, ćwiczą i pięknie śpiewają. Po liturgii zapytałam ks. Artura jak ocenia swoje duszpasterstwo, bo ciekawostką jest to, że spośród 30 lat kapłaństwa 28 spędził właśnie w Pieniężnie. Jednak nie można powiedzieć, że były to nudne lata i nic się ciekawego nie działo. To były lata nasycone działaniem:
– Tak, nawet bardzo! Początki jak to początki czegoś, co się zaczyna – wydaje się takie wielkie, czasami może nawet straszne; czy da się radę, czy się podoła. Zwłaszcza gdy właściwie przybyłem tu z zachodu Polski – w inne miejsce, w inne środowisko, do ludzi, którzy mieli swoje oczekiwania, mieli już coś wypracowane i jako ksiądz przyszedłem z taką pozytywną energią, żeby coś jeszcze tu robić. Nie wiedziałem dokładnie co i jak mnie Bóg porpowadzi, ale myślę, że się udało. Spotkałem dobrych księży, między innymi pierwszym był ks. Andrzej Sroka w Elblągu, tam pełniliśmy posługę duszpasterską razem, byłem wikariuszem. Dojeżdżaliśmy do Pasłęka, do Gdańska, do Morąga. Potem przyszedłem tu bliżej Pieniężna, do Górowa, gdzie był już śp. Ekscelencja Julian, który też był moim proboszczem. Ja już byłem duszpasterzem w Pieniężnie, dojeżdżałem wtedy do Braniewa, bo wtedy też powstała w Braniewie parafia i do Górowa; pomagałem. Po prostu uczyłem się w tej drodze kapłańskiej co mam robić, patrząc na moich starszych kolegów, na księży i mając też jakieś swoje plany, które mógłbym realizować; związane z tym, co potem było mi dane, bo zaraz po dwóch latach od święceń zostałem już proboszczem w Pieniężnie. No, nie tylko w Pieniężnie, bo jeszcze Braniewo należało do Pieniężna, Orneta – też otworzyłem tam parafię; Pęciszewo, Lelkowo – też powstała nowa parafia. I samo Pieniężno. A pewne rzeczy trzeba było zaczynać od zera. Tam, gdzie było mieszkania dla księdza, nie było plebanii, nie było cerkwi, nie było nawet kaplicy, gdzie można by odprawiać w niektórychj miejscach.
– Byli tylko ludzie, którzy chcieli mieć swoją cerkiew.
– Tak! A przede wszystkim to jest najważniejsze, że byli ludzie, bo było dla kogo to robić. A ludzie oczekiwali, bo od dawna nie było księdza tak na stałew tych miejscowościach, zawsze przyjeżdżali sporadycznie, albo w ogóle nie było cerkwi. Ale ludzie bradzo tego chcieli, pragnęli tego i byli otwarci. Ja tez to zauważyłem i uważałem, że zawsze trzeba być z ludźmi i zawsze pomagać im realizować ich potrzeby. Nie tylko moje, ale też ich. A ich potrzebą była bliskość Boga poprzez swoją cerkiew, możliwo.ść modlitwy w niedzielę, w święta, tworzenie punktów nauczania religii, języka ukraińskiego. To wszystko czasami trzeba było zaczynać od zera w niektórych miejscowościach. Ludzie starsi modlili się i pamietali modlitwy, ale młodsze pokolenie potrzebowało bardziej otwarcie… Także w tym czasie zaczęło się wprowadzanie języka ukraińskiego; był język starosłowiański, ojczysty, ten liturgiczny, ale ukraiński był taki bardziej zrozumiały. I ludzie też otwierali się i chcieli i jednocześnie tworzyła się taka wspólnota, integracja ludzi, którzy zaczęli wszędzie dookoła, to się czuło w dziedzinie cerkiewnej, kulturalnej, pedagogicznej, szkolnej – to był tez taki wybuch, odrodzenie. Zaczęło się na Ukrainie, ale też tu u nas, w Polsce. To się czuło, że jakiś duch działa i skłania do tego, żeby działać i pracować. To było takie natchnienie.
– A jeśli sięgniemy jeszcze dalej: kiedy ksiądz zrozumiał, że chce i będzie księdzem? Co na to wpłynęło?
– Pierwsze to było pragnienie służenia. Służenia Bogu i ludziom. Pragnienie jakiejś takiej wewnętrznej przemiany, to jest coś, co człowiek czuje wewnętrznie, co trzeba robić i szuka, żeby znależć do tego drogę. I tak etapami. Nie można było pewnych rzeczy realizować od razu; takim sposobem jakby poszukiwania, gdzie kształtuje się, jakby oczyszcza się powołanie i człowiek dopiero wtedy zaczyna wybierać. Wtedy szczególnie widzi, że ta droga ma iść właśnie w tym kierunku, a nie w innym. Bo ja zaczynałem w seminarium łacińskim, ale wtedy już tak stopniowo, z każdym rokiem coraz bardziej dojrzewałem do tego, że moje powołanie, moja droga nie polega natym, żeby służyć w obrządku rzymskokatolickim, ale powrócić do obrządku swoich rodziców, dziadków. Potem znalazłem się w Lublinie, ukończyłem studia i przyjąłem święcenia już w obrządku greckokatolickim. Wtdy już można było tak oficjalnie, już był nasz biskup – pierwszy biskup, Jan Martyniak po tych wszystkich czasach minionej epoki.
– A czy były takie momenty w życiu księdza, takie niemal metafizyczne, gdzie nie można wytłumaczyć jakiegoś zdarzenia zasadmi praw fizyki, logiki; że ksiądz zrozumiał, że to jest gdzieś spoza tej naszej ziemskiej przestrzeni?
– Tak. Myślę, że każdy ksiądz na swojej drodze powołania coś takiego przeżywa. W moim przypadku było wiele takich momentów, takich przełomowych, wielkich i to było działanie z góry. Mógłbym ich wiele wymienić, ale myślę, że byłyby one niezrozumiałe. Dla niektórych trzeba by to było długo wyjaśniać, ale takie działanie z góry – że tak powiem – było, że w pewnym momencie życia kierowało mnie tak, mimo że chciałem inaczej, ale jednak moja droga szła w takim kierunku jakby wyższą siłą prowadzona.

(-)

Życzymy ks. Arturowi kolejnych pięknych jubileuszy i niech nadal ta „moc z góry” zawsze go prowadzi i chroni.
Tak jak powiedziałam, na uroczystościach w Pieniężnie był też władyka Arkadiusz i gdy zaczęliśmy rozmowę, jedna rzecz mnie zaskoczyła. Tak jak i wy jestem osobą świecką i pewne rzeczy postrzegam z boku. Nie raz opowiadałam wam, jakie to było budujące, gdy przy jednym ołtarzu stali księża różnych wyznań, na przykład na nasze Boże Narodzenie. Ksiądz Kamil Rokicki, ksiądz Leszek Kuriata – celebrowali liturgię w cerkwi wraz z naszymi księżmi. Byłam przekonana, że to działa w obie strony, ale spotkało mnie rozczarowanie.

(-)

– Ekscelencjo, w niedzielę chyba Ekscelencja miał dylemat, gdzie pojechać – czy na 30-lecie święceń kapłańskich ks. Artura Masłeja w Pieniężnie, czy na uroczystości w Gietrzwałdzie?
– Nie miałem dylematu. Daltego, że miałem zaproszenie od ks. Artura na jego 30-lecie święceń kapłańskich, a do Gietrzwałdu nie miałem zaproszenia, dlatego wiedziałem, że moje miejsce jest tam, gdzie jest mój ksiądz i wziąłem udział w jubileuszu ks, Artura Masłeja w Pieniężnie.
– Natomiast gdyby Ekscelencja otrzymał zaproszenie do Gietrzwałdu, to myślę, że uroczystości w Pieniężnie można by było przenieść choćby na sobotę. I tu przypomina mi się ostatnia rocznica: 20 lat temu papież Jan Paweł II odwiedził Ukrainę. Mówił tam o dwóch płucach, o tym, że Wschód i Zachód powinien oddychać jednym oddechem. Myślę, że tu byłby jakiś zator w takim traktowaniu, że trochę za mało jesteśmy razem z braćmi łacinnikami. Czy Ekscelencja nie ma takiego wrażenia?
– Mija 20 lat od historycznej wizyty papieża Jana Pawła II na Ukrainie. Były wtedy różne nadzieje, różne oczekiwania, także różnie traktowano Jana Pawła II – czy w ogóle taka wizyta jest potrzebna. Ale z punktu widzenia naszej Cerkwi ta wizyta była bardzo potrzebna, ponieważ Papież odwiedził Cerkiew męczenników – UCGK, która zaświadczyła swoją wierność Stolicy Apostolskiej tym, że dała wielu męczenników. Tych, którzy wierzyli w tę jedność i dlatego zapłacili za to swoim życiem. Co ciekawe, papież Jan Paweł II wtedy powiedział, że Ukraina to jest takie laboratorium wiary. Co to znaczy? Że Ukraina łączy w sobie Wschód i Zachód. Co więcej – powiedział, że nasza Cerkiew powinna być takim pomostem, który łączy Wschód i Zachód. Dlaczego? Dlatego, że tradycja naszej cerkwi jest wschodnia, a jednocześnie uznajemy prymat papieża rzymskiego. Można więc powiedziec, że nasza Cerkiew przestrzega tego, co było w pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa. Czyli to my jesteśmy spadkobiercami, prawdziwymi spadkobiercami crztu Włodzimierzowego, i powinniśmy sobie stale to uświadamiać i tak uzmysłowić sobie rozumienie, że faktycznie nasza Cerkiew jest tą, która niesie dziedzictwo Włodzimierzowe. I z tego punktu widzenia faktycznie przed naszą Cerkwią jest wielka misja, wielkie zadanie. Czasami Zachód nas nie rozumie, róznie odnosi się do naszej Cerkwi; czasami też ignoruje naszą tradycję, naszą obrzędowość. W jakiś sposób można powiedzieć, że nia uważa nas za Cerkiew, która też prawdziwie niesie zbawienie ludziom, którzy należą do Cerkwi. A my – trzeba to powiedzieć – też jesteśmy Cerkwią katolicką, któa jest złączona z ołtarzem rzymskim, chociaż swoje czczenie Pana Boga wyznaje w innym obrządku. Ale gdyby wziąć dalej słowa Jana Pawła II, to w Liście Apostolskim napisał, że chrześcijanie Wschodu mają inny sposób czczenia Pana Boga, ale nie jest on różny od tego, jak czci Zachód Pana Boga. Jest to inna forma obrzędów, inna forma pobożności, ale to wszystko prowadzi do tego, że my wyznajemy Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela. Dlatego też okazał wielki szacunek tradycji wschodniej, pokazując, że my tez prawdziwie wysławiamy Pana Boga.

(-)

Dalszą część rozmowy usłyszycie jutro, ponieważ czas antenowy już nam się dzisiaj kończy. Dziękuję wam za uwagę, drodzy słuchacze. Usłyszymy się jutro najpierw o godz. 10.50, a potem o 18.10. Teraz życzę wam miłego wieczoru. Program przygotowała i przedstawiła Jarosława Chrunik. Wszystkiego dobrego! (jch/kos)

28.06.2021 – godz. 10.50 (opis do dźwięku)

Dzień dobry! Witam was, drodzy słuchacze, w poniedziałek, 28 czerwca w kolejnym wydaniu wiadomości w języku ukraińskim na antenie Radia Olsztyn; w studiu – Jarosława Chrunik. Nowy tydzień rozpoczniemy pozytywną wiadomością z Pieniężna, ale przedtem oddamy należne ludziom i wydarzeniom, które weszły do naszej historii.

(-)

28 czerwca obchodzimy Dzień Konstytucji Ukrainy. Tego dnia po 23-godzinnych debatach w Radzie Najwyższej przyjęto Konstytucję. Stało się w piątym roku po ogłoszeniu niepodległości. Do 1996 roku stosowano Konstytucję USRR. Uchwalenie Konstytucji zatwierdziło prawne podstawy niepodległej Ukrainy, jej suwerenność i integralność terytorialną; stało się ważnym krokiem w zagwarantowaniu praw człowieka i obywatela; sprzyjało dalszemu podniesieniu autorytetu Ukrainy na arenie międzynarodowej. Ukraina była ostatnią spośród byłych republik radzieckich, która uchwaliła nową Konstytucję.

(-)

1911 r. zmarł Archyp Tesłenko, pisarz ukraiński. W 1905 roku wstąpił do organizacji rewolucyjnej „Związek Chłopski”. Za udział w zamieszkach chłopskich został zaaresztowany i zesłany najpierw na ziemię wołogodzką, a potem do Guberni Wiatskiej. W artykułach zdecydowanie potępiał działania przeciwko narodowi caratu, do końca pozostając wiernym ideałom demokratycznym. Jednym z najlepszych utworów Tesłenki jest powieść „Stracone życie”. W niej, na tle życia biednej rodziny chłopskiej, ukazany jest los dziewczyny-nauczycielki, doprowadzonej warunkami bezwzględnej rzeczywistości do samobójstwa.

(-)

1919 r. zginął Petro Bołboczan, ukraiński działacz wojskowy, pułkownik Armii URL. Występował przeciwko wspólnym działaniom z bolszewikami. Bołboczan uważał, że warto walczyć wyłącznie o niezależną, demokratyczną, ukraińską republikę, a nie za jednolitą Rosję, jakakolwiek by ona nie była – monarchiczna, czy bolszewicka.

(-)

Życzenia składamy dzisiaj Grzegorzowi, Efremowi i Michałowi, nie zapominamy też o urodzonych 28 czerwca. Wszystkiego najlepszego!

(-)

Radosne święto miało miejsce wczoraj w cerkwi pw. Św. Arcystratega Michała w Pieniężnie: proboszcz ks. Artur Masłej obchodził 30-lecie swojej pracy duszpasterskiej. Do cerkwi licznie przybyli parafianie i zaproszeni goście. Szczególnej rangi nadał uroczystościom swoją obecnością biskup olsztyńsko-gdański, władyka Arkadiusz, którego już u progu cerkwi witali przedstawiciele rady parafialnej:

(-) Słowa powitania

Radosną atmosferę święta tworzył też parafialny chór:

(-) Pieśń cerkiewna

Ksiądz Artur też podziękował bp Arkadiuszowi za obecność w tym szczególnym dniu:

– Chcę bardzo serdecznie przywitać Ekscelencję po raz pierwszy wśród naszej wspólnoty, w naszej świątyni w Pieniężnie. Cieszymy się, że ekscelencja zgodził się tu przyjechać i być razem ze wspólnotą i ze mną, bo tak się złożyło, że w tym miesiącu, dokładnie 22 czerwca, 30 lat temu przyjąłem święcenia kapłańskie. Właśnie ten dzień mego jubileuszu jest dla mnie błogosławiony.

Najmłodsi parafianie też zwrócili się do Ekscelencji ze słowami powitania:

(-) Słowa powitania

Radosne i szczere „Mnohaja lita” wielokrotnie rozbrzmiewało wczoraj i dla Ekscelencji Arkadiusza, i dla ks. Artura. Opowiem o tym dziś wieczorem.

(-)

Zbiór refleksji filozoficznych i historycznych a także wspomnień Jana Pawła II na takie tematy jak demokracja, wolność i prawa człowieka, a także totalitaryzmy XX wieku. Wszystko to znajdziemy w zbiorze „Pamięć i tożsamość”, prezentowanym na Festiwalu Książkowym „Arenal Książkowy”. O szczegółach z Kijowa opowiada Paweł Buszko:

(-) Korespondencja w języku polskim

Podczas odbywających się uroczystości z okazji Dnia Konstytucji, Państwowa służba ds. sytuacji nadzwyczajnych będzie pracowała w sposób nasilony, – poinformowała służba prasowa resortu. Wcześniej w policji poinformowano, że w świąteczny weekend, podczas obchodów Dnia Konstytucji będą pracować w sposób nasilony, zwłaszcza w punktach przejścia na Donbasie. W tych dniach dla Ukraińców wypadł długi weekend (26, 27 i 28 czerwca) z powodu obchodzonego dzisiaj Dnia Konstytucji.

Miejmy nadzieję, że obejdzie się bez nadzwyczajnych sytuacji. Nasz program, który przygotowała i poprowadziła Jarosława Chrunik, dobiega końca. Życzę wam miłego dnia, drodzy słuchacze!

27.06.2021 – godz. 20.30 – Magazyn (opis do dźwięku)

Witamy Państwa w Magazynie Ukraińskim „Od niedzieli do niedzieli”, przed mikrofonem – Jarosława Chrunik. W piątek zaczęły się wakacje, więc dzisiaj jeszcze raz zajrzymy do dwóch szkół z ukraińskim językiem nauczania w naszym województwie – w Bartoszycach i Górowie Iławeckim. A potem zaprosimy Państwa na kolejne imprezy.

(-)

Mieli pracować trzy lata – zostali na trzydzieści. W dalekim 1991 roku małżeństwo Natalia i Sergiusz Szelestowie przyjechali w delegację z Kijowa do Bartoszyc. Mieli stworzyć w szkole z ukraińskim językiem nauczania zespół muzyczny. I tak zostali. Pani Natalia uczy języka ukraińskiego i prowadzi zespoły muzyczne, między innymi chór „Lisowa Pisnia”. Pisze też wiersze, z jakimi uczniowie zajmują pierwsze miejsca w konkursach. Razem z Sergiuszem Petryczenką spotkaliśmy się z panią Natalią, żeby zapytać, jak im się żyje i pracuje, bo to przecież trzydzieści lat! A mieć nauczyciela od Boga, zwłaszcza w szkole podstawowej, to wielkie szczęście dla uczniów. On nie tylko uczy, ale i wychowuje, choćby swoim przykładem. I pani Natalia jest właśnie taką nauczycielką.

(-)

– Potrzebowaliśmy, gdy był na przykład konkurs religijny – poezji religijnej w Górowie Iławeckim – to napisałam wiersz „Podziękowanie”. Recytowała tem wiersz moja córka, chodziła wtedy do ósmej klasy, Natalia; zajęła wtedy pierwsze miejsce i ikona, którą wtedy otrzymała za I miejsce do tej pory wisi u niej.

– Masz ten wiersz tutaj?

– Tak.

– A możesz przeczytać?

– Mogę przeczytać

(-) Wiersz

– Który to był rok?

– To był 1998 rok.

(-)

– Jak wiadomo, co roku w Górowie Iławeckim odbywa się u nas konkurs recytatorski naszych ukraińskich wierszy; nasz ukraiński konkurs. To jest bardzo ciekawe, zawsze były jakieś tematy. I pewnego razu był temat, że potrzebne jest coś żartobliwe i żeby to było dziecięce. Więc napisałam wiersz „Życie współczesnego ucznia”. Napisałam go w takim planie, że niby uczniowie tacy są przeciążeni nauka i śni się uczniowi sen, jaką chciałby widzieć szkołę. Andrzej Paluszek recytował wtedy ten wiersz, zdaje mi się, że otrzymał wtedy wyróżnienie. Ale wyobraźcie sobie, że przed samym 2014 rokiem, przed Majdanem, w 2013 r. szuka mnie kobieta, że chce znaleźć autora tego wiersza. Bo te wiersze są w internecie, tam na stronie; pan Syrnyk je tam wstawił. Co się okazało? Ona sama z Symferopola, z Krymu. U nas w Symferopolu jest jedyna szkoła ukraińska i tam to dziecko zajęło pierwsze miejsce. Delegują ją na Jarmark Soroczyński – na Ukrainie, gdzie odbywają się u nas wielkie jarmarki; sztuka i tak dalej i ta dziewczynka znowu zajmuje tam pierwsze miejsce, otrzymuje dużą nagrodę pieniężną od naszego prezydenta, Wiktora Janukowycza wówczas. I dziecko takie szczęśliwe z tego zwycięstwa i jej mama szuka autora. Kontaktowaliśmy się z nimi, planowaliśmy spotkaliśmy się w Krakowie (oni przyjeżdżali). Ale to nam się już nie udało. Zaczął się Majdan.

– Potem wojna.

– Wojna, zabronili im wyjeżdżać z Symferopola igdy już kontaktowałam się z nimi telefonicznie czy przez skypa, to nie mogli nic powiedzieć. Mówili, że wszystko wspaniale, że są bardzo zadowoleni, że podnieśli im pensje, ale dlatego, że oni ciągle byli podsłuchiwani. Potem utraciliśmy kontakt. Taki ot jest los tego wiersza. On zwyciężył między innymi dlatego, że to dziecko fantastycznie to wykonywało, dziewczynka nawet wystąpiła w piżamie, w kapciach – to już był jakby teatralny występ. Tak ten wiersz wyrecytowała.

(-) Wiersz

(-)

– Mam pytanie po niedawnym koncercie Szewczenkowskim – był taki jeden uczeń, który recytował nie tak, jak dzieci recytują. Recytował tak po dorosłemu. Taki nieduży chłopiec.

– Czarny.

– Czarny z długimi włosami. To artystyczny chłopiec, rok temu przyszedł do mnie do chóru; to jest Mateusz Baczewski. Tak! Jego babcia jak wiemy była kiedyś dyrektorką. On cały czas żyje tym ukraińskim. Mówi, że cały czas ze swoją babcią śpiewa ukraińskie piosenki. Ja go nie uczę ukraińskiego, tylko zaczął do mnie przychodzić na chór i tak ten Mateusz powiedział. Bardzo dobrze!

– I powiedział, i śpiewał. Ja też zwróciłam na niego uwagę, że bardzo ładnie. Myślałam, że może on przyjechał z Ukrainy.

– Nie, nie, nie! Pracowaliśmy nad każdym akcentem. Pracowałam z nimi prtzez telefon i na skypie. Wtedy nie tak dobrze słychać, a z takimi dziećmi, które uczyły się trochę poezji to pracowaliśmy przez telefon. Bo najważniejsze jest to, że one zawsze mylą akcenty.

– Zawsze chcę zapytać: dlaczego tak jest, że dzieci stawiają akcenty w poprzek poezji? Poezja aż prosi, żeby tu postawić akcent, w tym miejscu, a one stawiają w poprzek i ich to nie boli. Czy nikt ich nie uczy, czy nie mogą, czy nie chcą?

– I to jest dziwne, bo poezja to jest rytm. Śpiewać śpiewają, a gdy recytują…

– I w poezji poeta ma prawo postawić akcent na inną sylabę. Ale problem jest taki, że dzieci urodzone tu, w Polsce… w języku polskim jest taka zasada, że akcent pada zawsze na przedostatnią sylabę i one mają to zakodowane. One po prostu muszą się nauczyć, muszą słuchać. Dlatego nigdy nie daję im wiersza, żeby same się uczyły. Nigdy! Uczymy się go po cząstkach, ja im go czytam, stawiam akcenty u góry nad każdą sylabą i tak pracujemy. I kto uczy się uczciwie, ten się nauczy, a ktoś czasami zapomina i znowu po swojemu.

– To możesz powiedzieć właśnie tym swoim uczniom, że my to słyszymy i od razu zauważamy, i bardzo nam się podobają ci, którzy pracują rzetelnie.

– Obowiązkowo przekażę to swoim uczniom. W ogóle jestem z nich dumna, bo mimo wszystko znajdywali czas, żeby w ten czwartek, aż na ósmej lekcji w czwartek (!); to bardzo późno. Potem gdzieś tak do 16-tej, już w szkole… a koledzy mówią, żeby iść w piłkę pograć czy gdzieś pójść, ale dzieci, które są świadome, które chcą, które widzą też efekty pracy, i u których też w rodzinach, zdaje się szanują wszystko co ukraińskie, to one dalej pracują.

– Dalej pociągnę ten temat. Są słowa w języku i polskim, i ukraińskim takie same, ten sam akcent, to one wukraińskim stawiają w innym miejscu akcent. Może po to, żeby odróżnić?

– Tak też często bywa. Dlatego piszemy, robimy takie modele dźwiękowe. Na przykład jak ten poMIdor-pomiDOR. Zawsze prowadzę z nimi słowniczek, nawet tam w słowniczku malujemy, zwłaszcza młodsze dzieci. Ja uczę ich ukraińskiego od czwartej klasy i bardzo dużo z nimi bawimy się, one to bardzo lubią. Gramy w taki łańcuszek, mówimy wyraźnie, ostatni wyraz już inna osoba na ostatnią literę wymyśla i żeby ten łańcuszek się nie przerwał. I jeśli dziecko tak z dziesięć-piętnaście razy pogra, to i zapamięta, i zapamięta, jak należy prawidłowo wymawiać.

(-)

Piątek był dniem, na który z utęsknieniem czekali zarówno uczniowie, jak i nauczyciele – zakończył się rok szkolny 2020/2021. W szkołach odbywały się uroczystości, uczniowie oytrzymywali nagrody za swoje osiągnięcia. Tak samo było i w ZSzUJN w Górowie Iławeckim. Mówi dyrektorka szkoły, Maria Olga Sycz:

– Ten rok był bardzo ciężki dla wszystkich pod każdym względem z powodu nauczania zdalnego, które zmuszeni byliśmy w szkole prowadzić. Wpłynęło to i na nauczycieli, i na uczniów, wszyscy są tym zmęczeni. I szkołę trzeba było przygotować, żeby można było zorganizować takie nauczanie w czasie pandemii. To wymagało bardzo wiele wysiłku, tak że wszyscy już czekaliśmy na te wakacje z wiarą, że we wrześniu już normalnie zaczniemy pracować. A mimo to, że nauczanie odbywało się w taki nie stacjonarny sposób, to i tak wyniki nauczania są bardzo dobre i jestem bardzo z tego zadowolona.

Słowa dyrektorki potwierdza też nauczycielka, wychowawczyni czwartej klasy szkoły podstawowej, Stefania Sokół:

– Bardzo ciężko pracowało się w tym roku. My, nauczyciele, bardzo często przychodziliśmy do szkoły… on-line, ale lekcje ze szkoły. I dla mnie, gdy kończyła się lekcja, zadzwonił dzwonek i wyjść na pusty korytarz, gdzie panowała martwa cisza – to było straszne dla mnie, nie raz im o tym mówiłam.

Ale teraz zaczyna się szczęśliwy czas wakacji. Dyrektorka przestrzegała jednak uczniów przed nadmierną beztroską:

– Jako dyrektor chcę wam przypomnieć o bezpieczeństwie i prosić was wszystkich: gdy będziecie gdzieś wypoczywać, czy w domu, czy gdzieś wyjedziecie, proszę, żebyście na siebie uważali, pamiętali, że ta pandemia nadal jest. I żebyście pamiętali, żeby być w bezpiecznych miejscach. Żeby wszyscy szczęśliwi i zdrowi wrócili do szkoły we wrześniu. Będziemy na was czekać. Tak samo jeszcze raz dziękuję nauczycielom i też życzę wam, żebyście odpoczęli od swojej szkoły. Od siebie to może już za dużo odpoczęliście, ale pełni sił i energii żebyście wrócili tu we wrześniu. Teraz jeszcze będzie spotkanie z wychowawcami klas, taka ostatnia lekcja, pożegnalna, na zakończenie tego roku szkolnego. A teraz mogę już ogłosić: rok szkolny 2020/2021 zamykam, otwieram wakacje! Wszystkiego dobrego!

(-)

Skoro zaczęły się wakacje, to oznacza to, że nadszedł czas rozrywki. A żeby wszystko układało się jak trzeba, warto najpierw się pomodlić. W sobotę 10 lipca w Chrzanowie k/Ełku odbędzie się coroczny odpust z okazji święta parafii pw. Świętych Najwyższych Apostołów Piotra i Pawła. Uroczystości rozpoczną się o 9.30 nabożeństwem do Matki Bożej, a o 10-tej zostanie odprawiona Archijerejska Liturgia z poświęceniem wody.

Tego samego dnia (bardzo szkoda, że właśnie tego samego dnia) w sobotę 10 lipca o godz. 11-tej rozpocznie się Dzień Mniejszości Narodowych i Etnicznych w osadzie „Ataman” w Olsztynie przy ul. Kanarkowej. Organizatorzy obiecują oprócz pięknej muzyki szereg innych ciekawych przedsięwzięć.

Natomiast tydzień wcześniej, a więc w najbliższą sobotę 3 lipca w Kruklankach odbędzie się tradycyjna „Noc na Iwana Kupała”. Impreza odbędzie się na plaży gminnej, a rozpocznie się o godz. 17-tej. Wystąpią miejscowe zespoły – „Akwarela” i „Sapiniaki” z Kruklanek, „Bandziorki” z Boćwinki, „Żurawka” z Górowa Iławeckiego, a także goście z Podlasia – „Werwoczki” z Orli i „Ranok” z Bielska Podlaskiego. I to właśnie „Ranok” zaprezentuje kupalski obrzęd. „Noc na Iwana Kupała” w Kruklankach zazwyczaj kończy się zabawą taneczną do świtu. Nie inaczej będzie i w tym roku, a o dobrą muzykę zadba zespół „Kormoran” z Bań Mazurskich. Organizatorem Kupalskiej Nocy” w Kruklankach jest miejscowe koło ZUwP.

(-)

Muzyczne nowinki zaprezentuje nam teraz Roman Bodnar:

(-) Hit-Parad

Nasz program zbliża się do końca; przygotowali ją dzisiaj: Sergiusz Petryczenko, Roman Bodnar, Marian Dąbrowski i Jarosława Chrunik. Życzymy wam miłego wieczoru i nadchodzącego tygodnia.Wszystkiego dobrego, drodzy słuchacze! (jch/bsc)

26.06.2021 – godz. 10.50 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Witam was oficjalnie już w dzień wakacji na antenie Radia Olsztyn; w studiu – Jarosława Chrunik. Wczoraj zakończył się rok szkolny 2020/2021 i zarówno uczniowie jak i nauczyciele mają przed sobą dwa miesiące wakacji. My nie będziemy robić sobie wakacji od historii i otwieramy kalendarz. Dziś mamy tam tragicznie zapisaną datę.

(-)

26 czerwca 1941 r. zginęli księża: Mykoła Konrad, Andrij Iszczak, Sewerian Baranyk i kościelny Wołodymyr Pryjma.

Ks. Mykoła Baranyk był duszpasterzem akademickim ukraińskich studentów greckokatolickich „Odnowa”. Zmarł jak męczennik za wiarę z rąk bolszewików wraz z kościelnym Wołodymyrem Pryjmą we wsi Stradcz.

Ks. Andrij Iszczak, gdy radzono mu, żeby wyjechał, aby uniknąć śmierci, to według świadectwa Iwana Kulczyckiego odpowiedział: „Pasterz nie zostawia stada. Ja też nie mogę zostawić parafian i sam się schować.dwa dni później przyszli wojskowi i zabrali go z domu. Tam były takie zarośla, krzaki, to było może z pół kilometra od parafii, to tam go wyprowadzili i zamordowali.

Z początkiem okupacji radzieckiej Drohobycza władza bolszewicka zabroniła ks. Baranykowi i ks. Seńkowskiemu opuszczać Klasztor Świętotroicki motywując to wojennym czasem. Wierni radzili księżom jak najszybciej opuścić klasztor, lecz oni, choć wiedzieli, że grozi im śmierć, odmówili, ponieważ uważali, że NKWD może zemścić się na wszystkich mieszkańcach klasztoru. Ks. Baranyka zaaresztowało NKWD i uwięziło w drohobyckich „Brgidkach”. Od tamtego czasu nikt nie widział go żywego. Po wycofaniu się bolszewików ludzie rozpoznali na terytorium więzienia zdeformowane przez tortury ciało jeromonacha Baranyka i pochowali je we wspólnej mogile. Niestety, na okupowanych przez Rosję terenach Ukrainy takie rzeczy dzieją się do dzisiaj. Stanisław Asiejew, który spędził 30 miesięcy w niewoli bojówkarzy, na kartach książki „Swietlista droga: historia pewnego obozu koncentracyjnego” opowiada o więzieniu pod nazwą „Izolacja”, która w rzeczywistości jest obozem koncentracyjnym, gdzie stosuje się makabryczne tortury i która funkcjonuje we współczesnej Ukrainie na okupowanym Donbasie.

(-)

Trudno po takich informacjach przejść do zwyczajnego życia, ale czekają jeszcze inne wiadomości. Dzisiaj imieniny obchodzą: Akulina, Antonina i Sawa, a z nimi świętują urodzeni 26 czerwca. Wszystkiego najlepszego!

(-)

Wczoraj był dzień, na który z utęsknieniem czekali zarówno uczniowie, jak i nauczyciele – wczoraj zakończył się rok szkolny 2020/2021. W szkołach odbywały się uroczystości, nagradzanie uczniów, którzy wykazali się znakomitymi wynikami w nauce, zachowaniu, aktywności społecznej, artystycznej; jednym słowem – tych, którzy przynoszą szczególną chlubę szkole. Tak samo było i w ZSzUJN w Górowie Iławeckim. Mówi dyrektorka szkoły, Maria Olga Sycz:

– Ten rok był bardzo ciężki dla wszystkich pod każdym względem z powodu nauczania zdalnego, które zmuszeni byliśmy w szkole prowadzić. Wpłynęło to i na nauczycieli, i na uczniów, wszyscy są tym zmęczeni. I szkołę trzeba było przygotować, żeby można było zorganizować takie nauczanie w czasie pandemii. To wymagało bardzo wiele wysiłku, tak że wszyscy już czekaliśmy na te wakacje z wiarą, że we wrześniu już normalnie zaczniemy pracować. A mimo to, że nauczanie odbywało się w taki nie stacjonarny sposób, to i tak wyniki nauczania są bardzo dobre i jestem bardzo z tego zadowolona.

Słowa dyrektorki potwierdza też nauczycielka, wychowawczyni czwartej klasy szkoły podstawowej, Stefania Sokół:

– Bardzo ciężko pracowało się w tym roku. My, nauczyciele, bardzo często przychodziliśmy do szkoły… on-line, ale lekcje ze szkoły. I dla mnie, gdy kończyła się lekcja, zadzwonił dzwonek i wyjść na pusty korytarz, gdzie panowała martwa cisza – to było straszne dla mnie, nie raz im o tym mówiłam.

Ale teraz zaczyna się szczęśliwy czas wakacji. Dyrektorka przestrzegała jednak uczniów przed nadmierną beztroską:

– Jako dyrektor chcę wam przypomnieć o bezpieczeństwie i prosić was wszystkich: gdy będziecie gdzieś wypoczywać, czy w domu, czy gdzieś wyjedziecie, proszę, żebyście na siebie uważali, pamiętali, że ta pandemia nadal jest. I żebyście pamiętali, żeby być w bezpiecznych miejscach. Żeby wszyscy szczęśliwi i zdrowi wrócili do szkoły we wrześniu. Będziemy na was czekać. Tak samo jeszcze raz dziękuję nauczycielom i też życzę wam, żebyście odpoczęli od swojej szkoły. Od siebie to może już za dużo odpoczęliście, ale pełni sił i energii żebyście wrócili tu we wrześniu. Teraz jeszcze będzie spotkanie z wychowawcami klas, taka ostatnia lekcja, pożegnalna, na zakończenie tego roku szkolnego. A teraz mogę już ogłosić: rok szkolny 2020/2021 zamykam, otwieram wakacje! Wszystkiego dobrego!

(-)

Teraz jeszcze jedna informacja z Ukrainy. Ukraiński prezydent przyznał, że to on poinformował Alaksandra Łukaszenkę o operacji mającej na celu aresztowanie tzw. wagnerowców, czyli rosyjskich najemników zamieszanych m. n. w zbrodnie na Ukrainie. Wołodymyr Zełenski potwierdził tym samym wcześniejsze medialne spekulacje, że to Ukraina w zeszłym roku doprowadziła do zerwania operacji przygotowywanej przy udziale zachodnich służb specjalnych. O szczegółach z Kijowa Paweł Buszko:

(-) Korespondencja w języku polskim

Trudno racjonalnie ocenić zachowanie prezydenta Zełeńskiego, więc zostawmy to fachowcom. A my kończymy nasz program, który przygotowała i przedstawiła Jarosława Chrunik. Usłyszymy się jutro o godz. 20.30, a teraz życzę wam miłego dnia, drodzy słuchacze. Wszystkiego dobrego!

25.06.2021 – godz. 18.10 (opis do dźwięku)

Dzień dobry, drodzy słuchacze! Witam was serdecznie w piątek, 25 czerwca, w programie „Ukraińcy w świecie, świat o Ukrainie”; w studiu Radia Olsztyn – Jarosława Chrunik. Uczniowie zaczynają wakacje, a ja wybrałam się do szkoły. Dzisiaj w programie „Od A do Z” odwiedzimy aż dwie szkoły – w Bartoszycach i Górowie Iławeckim. Ale nie będzie lekcji, bo tak jak powiedziałam – zaczęły się wakacje.