Wielki Piątek. Dzień bez mszy świętej, lecz z postem ścisłym
Liturgia Wielkiego Piątku w Kościele katolickim upamiętnia mękę i śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu. Tego dnia, jak i Wielką Sobotę, w kościołach nie odprawia się mszy świętej, a katolików obowiązuje ścisły post.
Wielki Piątek jest dniem skupienia i powagi. Z ołtarzy znikają kwiaty i świece, puste są tabernakula, a obrazy z wizerunkiem Chrystusa są zasłonięte. To także jeden z dwóch dni w roku, kiedy nie odprawia się mszy świętej. Drugim jest Wielka Sobota.
Wieczorna liturgia Męki Pańskiej rozpoczyna się liturgią słowa. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę kapłan leży krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.
Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie powszechnej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa, aby wszyscy byli zbawieni. W sposób szczególny Kościół modli się o zachowanie pokoju na świecie, za starszych braci w wierze (żydów) i za rządzących państwami.
Centrum liturgii wielkopiątkowej stanowi uroczysta adoracja krzyża – adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi. Liturgia podkreśla bardziej chwałę odkupienia przez krzyż niż poniżenia przez mękę.
Wielki Piątek jest także dniem ścisłego postu. Zgodnie z zaleceniami Kościoła wierni mają tego dnia powstrzymać się od pokarmów mięsnych, a także ograniczyć się do spożycia jednego posiłku do syta i dwóch niepełnych. Post obowiązuje wszystkich dorosłych do 60. roku życia.
Zgodnie z polską tradycją w Wielki Piątek w kościołach buduje się groby Pańskie. Po liturgii wielkopiątkowej Ciało Chrystusa w postaci Najświętszego Sakramentu w monstrancji zostaje przeniesione do symbolicznego grobu, przy którym trwa adoracja aż do liturgii Wigilii Paschalnej.
W Polsce począwszy od XVI wieku w centrum umieszcza się figurę zmarłego Jezusa oraz monstrancję z Najświętszym Sakramentem okrytą przezroczystym welonem, na pamiątkę całunu, w który owinięto Jezusa w grobie.
Zgodnie z wytycznymi zawartymi w mszale rzymskim, w kaplicy adoracji, zwanej grobem Pańskim „powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem”. Monstrancję wystawia się na ołtarzu lub na tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza.
Ten sam tekst nakazuje, aby wszystkie elementy dekoracyjne i światła kierowały uwagę wiernych na Najświętszy Sakrament, który jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, a nie na figurę Chrystusa leżącego w grobie.
W wielu kościołach wystrój grobu Pańskiego nawiązuje do aktualnej sytuacji w kraju i na świecie. Nadawanie patriotycznego wymiaru grobom Pańskim upowszechniło się w dawnej Rzeczypospolitej w XIX w.
Tradycja strojenia grobu Pańskiego wywodzi się ze średniowiecza. Od czasów Karola Wielkiego niemal w całej Europie trwał paraliturgiczny obrzęd składania pod kamienną płytą grobową samego krzyża lub Chrystusa w postaci eucharystycznej. W niektórych kościołach składano w ten sposób krzyż, a w jego centrum puszkę z Najświętszym Sakramentem.
Hostię w monstrancji nad wyobrażeniem grobu Chrystusa po raz pierwszy wystawiono w kościele jezuitów w Monachium. Dopiero w epoce baroku wprowadzono dodatkowo figurę Jezusa przykrytego całunem.
W XVIII wieku zwyczaj strojenia grobu Pańskiego zanikł prawie w całej Europie. Zachował się tylko w Austrii, na Węgrzech, w Polsce i w południowych Niemczech.
PROGRAM TRIDUUM PASCHALNEGO W KONKATEDRZE ŚW. JAKUBA W OLSZTYNIE
Wielki Czwartek – 28.03.2024 r. – Dzień ustanowienia Sakramentu Eucharystii i Kapłaństwa
18.00 – Msza Wieczerzy Pańskiej z obrzędem obmycia nóg. Główna Msza święta w archidiecezji warmińskiej zostanie odprawiona w konkatedrze św. Jakuba w Olsztynie. Liturgii przewodniczyć będzie i homilię wygłosi biskup Janusz Ostrowski.
Wielki Piątek – 29.03.2024 r. – Dzień Męki i Śmierci Jezusa Chrystusa.
8.00 – Jutrznia. Konkatedra św. Jakuba w Olsztynie. Przewodniczyć będzie abp Józef Górzyński.
18.00 – Liturgia Męki Pańskiej. W tym dniu nie odprawia się Mszy świętej. Główna liturgia w archidiecezji warmińskiej odbędzie się w konkatedrze św. Jakuba w Olsztynie. Nabożeństwu przewodniczyć będzie i homilię wygłosi biskup Janusz Ostrowski.
Wielka Sobota – 30.03.2024 r. – Dzień Ciszy. Jezus Chrystus złożony do grobu.
8.00 – Jutrznia. Konkatedra św. Jakuba w Olsztynie. Przewodniczyć będzie abp Józef Górzyński.
20.00 – Wigilia Paschalna. Najważniejsza liturgia w ciągu roku liturgicznego. Konkatedra św. Jakuba w Olsztynie. Liturgii przewodniczyć będzie arcybiskup Józef Górzyński, metropolita warmiński. Homilię wygłosi ks. kan. dr Tadeusz Marcinkowski.
Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego – 31.03.2024 r.
6.00 – Msza św. z procesją rezurekcyjną. Konkatedra św. Jakuba w Olsztynie. Liturgii przewodniczyć będzie i homilię wygłosi arcybiskup Józef Górzyński, metropolita warmiński.
9.00 – Śniadanie Wielkanocne w Caritas Archidiecezji Warmińskiej (ul. Grunwaldzka w Olsztynie). Na spotkaniu obecny będzie arcybiskup Józef Górzyński.
11.00 – Msza św. w Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. Konkatedra św. Jakuba w Olsztynie. Liturgii przewodniczyć będzie arcybiskup Józef Górzyński, metropolita warmiński. Homilię wygłosi ks. kan. dr Artur Oględzki.
Posłuchaj wypowiedzi
Autor: I. Żurek (PAP)
Redakcja: Ł. Sadlak
