Rok 2023 na Warmii i Mazurach. Kalendarium najważniejszych wydarzeń

Zabezpieczenie granicy z Rosją, wyniki wyborów parlamentarnych w regionie, nowa Urania, nowa linia tramwajowa, Rok Mikołaja Kopernika. To tylko niektóre z tematów, jakie znalazły się w podsumowaniu minionego roku w regionie. Przygotowali je Andrzej Piedziewicz i Marek Lewiński.

Zabezpieczenie granicy z Federacją Rosyjską

Na polsko-rosyjskiej granicy pojawiły się nowe urządzenia zabezpieczające nas przed nielegalnym wtargnięciem na terytorium Polski. Na całej długości lądowej granicy z obwodem królewieckim powstała tzw. zapora elektroniczna. Jej uruchomienie nastąpiło w październiku. Do centrum nadzoru w Kętrzynie przyjechał prezydent Andrzej Duda, który przekonywał, że musimy inwestować w nowe zabezpieczenia.

– Zapora elektroniczna to system czujników ruchu, tzw. kabli detekcyjnych, wspomaganych systemem kamer, także termowizyjnych – tłumaczył podczas uruchomienia systemu kapitan SG Mirosław Bryś z Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Straży Granicznej.

W grudniu strażnicy graniczni przekonywali, że system działa dobrze i radzi sobie także pod śniegiem.

W lepsze zabezpieczenia inwestowali w 2023 roku nie tylko strażnicy graniczni, ale także Służba Celno-Skarbowa. Ona przez lata zajmowała się głównie walką z przemytem. Teraz musiała też sprawdzać, czy do rosyjskiego obwodu królewieckiego nie jechały przypadkiem towary objęte unijnym embargiem.

Ich wykrywaniu mają służyć m.in. wielkogabarytowe skanery rentgenowskie – takie, które pozwalają prześwietlić całą ciężarówkę, a nawet cały pociąg. Takie skanery działały już na prawie wszystkich przejściach granicznych. W 2023 uruchomiono ostatni na kolejowym przejściu w Michałkowie.

Jak tłumaczył Mariusz Pawłowski, dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Olsztynie, przejeżdża tamtędy kilka pociągów tygodniowo. Wiozą towary z Rosji i do Rosji. Co ciekawe – niektóre jadące do Rosji to import z Chin.

Zdarzało się też, że celnicy ujawniali próby wywiezienia z Polski do Rosji zaawansowanej elektroniki, zakazanej unijnymi sankcjami. Najważniejsze, że granica z Rosją – w odróżnieniu od tej z Białorusią – pozostaje spokojna.

Zmiany kadrowe związane z wynikami wyborów parlamentarnych

Wybory parlamentarne w Polsce i zmiana władzy w kraju przełożyły się na zmiany kadrowe we władzach województwa warmińsko-mazurskiego i Olsztyna. Gustaw Marek Brzezin ogłosił, że będzie ubiegał się o mandat senatora w tzw. okręgu ostródzkim. Brzezin wybory wygrał, a funkcję marszałka objął Marcin Kuchciński. Wcześniej był członkiem zarządu województwa i wicemarszałkiem. Na listopadowej sesji sejmiku, podczas której Kuchciński został wybrany marszałkiem, mówił o wyzwaniach na tę krótką – bo zaledwie kilkumiesięczną – kadencję.

Wybór Marcina Kuchcińskiego na marszałka spowodował również przetasowania w zarządzie województwa. Sylwia Jaskulska – z członka zarządu – awansowała na wicemarszałka. Miron Sycz wicemarszałkiem pozostał, a nowymi członkami zarządu zostali: Bogdan Bartnicki i Maria Bąkowska. W nowym zarządzie województwa nie ma Jolanty Piotrowskiej, która – w wyborach parlamentarnych – uzyskała mandat senatora.

Po zmianie władzy w kraju nowy minister spraw wewnętrznych i administracji na wojewodę powołał Radosława Króla, dotychczasowego wójta gminy Wydminy, polityka Polskiego Stronnictwa Ludowego. W drugiej połowie grudnia, po objęciu urzędu, mówił, że zależy mu na dobrej współpracy z samorządami i rządem.

Radosław Król nie powołał jeszcze nowych wicewojewodów. W wyniku wyborów parlamentarnych zmiany kadrowe konieczne były także w olsztyńskim ratuszu. Za Ewę Kaliszuk, która została senatorem, funkcję zastępcy prezydenta Olsztyna objęła Sylwia Rembiszewska-Piątek. Wcześniej kierowała Wydziałem Zdrowia i Polityki Społecznej.

Natomiast za Stanisława Gorczycę, który uzyskał mandat posła, na sekretarza miasta powołano Adama Pieńkowskiego. Był m.in. asystentem prezydenta Olsztyna oraz zastępcą dyrektora Wydziału Spraw Obywatelskich.

Nowa hala Urania i nowa linia tramwajowa

W grudniu 2023 roku w Olsztynie zakończyły się dwie bardzo ważne i bardzo drogie inwestycje. Pierwsza to hala Urania. Obiekt świetnie znany kibicom – ale nie tylko im – przeszedł gruntowną modernizację. Ze starego zostały tylko 32 żelbetonowe słupy i ring, na którym opiera się kopuła. Samo charakterystyczne zadaszenie jest całkowicie nowe. Przy Uranii wybudowano tzw. salę rozgrzewkową z trybunami na nawet tysiąc osób. Jest zaplecze sanitarne, nowe szatnie, sala judo, siłownia i ścianka wspinaczkowa. Jest lodowisko – i to zadaszone, choć niektórzy narzekają, że jest zbyt małe, by rozgrywać np. mecze hokejowe.

Ale przede wszystkim, jest nowa hala główna, której trybuny mogą pomieścić 4 tysiące widzów. W grudniu rozegrano na niej pierwszy po powrocie z Iławy mecz siatkarzy AZS-u. Kibicie są zadowoleni z wyglądu nowej hali, ale też wskazywali pewne niedociągnięcia organizacyjne.

Tu mają być imprezy nie tylko sportowe, zapowiadanych jest też sporo koncertów. Koszt Uranii okazał się niemały – ponad 220 milionów złotych.

Również w grudniu zakończyła się jeszcze droższa inwestycja – czyli nowa linia tramwajowa. Łączy Pieczewo ze Śródmieściem i Dworcem Głównym. Zaczyna się na Wilczyńskiego, biegnie ulicami Krasickiego, Synów Pułku, Wyszyńskiego i Piłsudskiego do Kościuszki, gdzie łączy się z istniejącą infrastrukturą. Prezydent Olsztyna Piotr Grzymowicz liczy, że poprawi komunikację w mieście.

Na potrzeby nowej linii wybudowano estakadę nad skrzyżowaniem Synów Pułku i Krasickiego – to pierwszy taki obiekt w Olsztynie. Udało się też przebudować sieci podziemne, przede wszystkim kanalizacyjne, na czym bardzo zależało ratuszowi.

Zachęcanie do korzystania z tramwajów odbywa się też przez zniechęcanie do samochodów. Aleja Piłsudskiego została zwężona na odcinku od Wyszyńskiego do Kościuszki – zamiast dwóch pasów ruchu na większości tego odcinka jest jeden, a środkiem biegnie tram-bus-pas. To na pewno wygeneruje większe korki. W okolicach Wysokiej Bramy wybudowano zaś węzeł przesiadkowy, samochody prywatne już tamtędy nie przejadą – a był to jakiś sposób na przebicie się przez centrum. Wcześniej wybudowana linia jest wykorzystywana, miasto liczy na to, że nowa będzie cieszyła się nawet większą popularnością – ale czy można liczyć na mniejsze korki – to raczej wątpliwe.

Koszt nowej infrastruktury tramwajowej był naprawdę duży – ponad 600 milionów złotych, z czego 420 milionów to dotacja unijna. I znów, jak przy pierwszej linii, było nerwowo. Żeby nie stracić tej dotacji, trzeba było wyrobić się z budową do końca 2023 roku. Udało się – na styk.

Rok Mikołaja Kopernika i związane z nim wydarzenia w regionie

Jednym z patronów minionego roku był Mikołaj Kopernik – najznamienitszy mieszkaniec Warmii, który spędził tu większość swojego dorosłego życia. Był to rok jubileuszowy, w którym przypadała 550. rocznica urodzin i 480. rocznica śmierci tego wielkiego uczonego.

19 lutego, czyli w rocznicę urodzin Kopernika, główne uroczystości odbyły się we Fromborku. Były specjalne warsztaty muzealne, nowe seanse w tamtejszym planetarium i otwarcie zmodernizowanej wystawy w Muzeum Mikołaja Kopernika.

Także w rocznicę urodzin astronoma – ale w Toruniu – rozpoczął się Światowy Kongres Kopernikański. Wykład inauguracyjny wygłosił prof. Phillip James Edwin Peebles (PIBLS), kanadyjsko-amerykański fizyk, kosmolog, astrofizyk i astronom, jeden z pionierów teorii formowania się struktur kosmicznych, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki.

Obrady Światowego Kongresu Kopernikańskiego odbywały się przez cały rok, także w Olsztynie, Krakowie i na powrót w Toruniu.

Hucznie i uroczyście warmińsko-mazurskie przeżywało także rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika, która przypada na 21 maja. W przeddzień tej rocznicy na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku wystawiono musical „Kopernik”, którego kompozytorem jest Tomasz Szymuś. Główną rolę odegrał natomiast Marcin Franc.

Rok Mikołaja Kopernika był także wspaniałą okazją do tego, by w różnych muzeach regionu – we Fromborku, Lidzbarku Warmińskim, Lubawie i Olsztynie – zobaczyć rękopisy uczonego. Wiele muzeów pokazywało również woluminy należące do jego księgozbioru, które, nierzadko, astronom okraszał notatkami na marginesach stron.

Podczas jednej z konferencji popularnonaukowych, które w roku Kopernika odbywały się w olsztyńskim planetarium, Marek Lewiński rozmawiał ze znanym kopernikologiem, autorem wielu książek o Mikołaju, dr. Jerzym Sikorskim. Mówił, że Kopernik to największy umysł XVI wieku. I nie tylko XVI.

W jubileuszowym roku Mikołaja Kopernika nastąpiło również odsłonięcie historycznego, XVI-wiecznego ołtarza z fromborskiej katedry. Poddano go kompleksowej renowacji. To tzw. poliptyk szafiasty, który, po otwarciu, zawiera w sobie figurę Matki Boskiej z dzieciątkiem Jezus – tzw. Pani Fromborskiej. A skoro przy Fromborku jesteśmy, są tam też nowe atrakcje turystyczne do zwiedzania: poddasze i skarbiec katedry.

Niepewne inwestycje

Teraz o problemach dotyczących dwóch ważnych dla regionu inwestycji. Chodzi o niewykonane dotąd pogłębienie wejścia do portu w Elblągu oraz o perturbacje związane z planowaniem budowy S16 z Mrągowa do Ełku.

Port Morski w Elblągu, który ma być głównym beneficjentem przekopu Mierzei Wiślanej, nadal nie może pełnić swojej funkcji z powodu niedostatecznej głębokości toru wodnego, który do niego prowadzi. Od miesięcy trwa spór między rządem a samorządem Elbląga o to, kto ma sfinansować pogłębienie ostatniego odcinka toru, bez którego nowa droga wodna nie będzie w pełni wykorzystana.

Rząd, który zainwestował ponad 2 mld zł w przekop przez Mierzeję Wiślaną, uważa, że ostatnie 900 metrów toru wodnego na rzece Elbląg, kończącego się bezpośrednio w porcie, powinien pogłębić zarządca portu, czyli spółka należąca do samorządu Elbląga. Ministerstwo Infrastruktury podkreślało, że jest to obowiązek podmiotu zarządzającego portem, który powinien zadbać o jego dostępność i konkurencyjność. Rząd PiS zaproponował, że dofinansuje zarząd portu w Elblągu kwotą do 100 mln zł w zamian za przejęcie przez Skarb Państwa pakietu kontrolnego w spółce.

We wrześniu ówczesny wiceminister aktywów państwowych Andrzej Śliwka przekonywał, że „jeżeli nie da się porozumieć z władzami Elbląga, to w tym mieście powinien powstać port niezależny od władz miasta, w innym miejscu niż obecny”.

Samorząd Elbląga nie zgadza się na takie rozwiązanie i twierdzi, że pogłębienie toru dostępowego do portu to obowiązek rządu, który jest właścicielem terenu i zarządcą drogi wodnej. Prezydent Elbląga Witold Wróblewski wielokrotnie podkreślał, że samorząd po prostu nie może sfinansować tej inwestycji.

W grudniu, już po zmianie władzy w kraju, senator Platformy Obywatelskiej Jerzy Wcisła zapewniał na antenie Radia Olsztyn, że nowy rząd znajdzie pieniądze na pogłębienie wejścia do portu i inwestycje w samym porcie.

Na razie sprawa nie jest jednak rozstrzygnięta.

W minionym 2023 roku czarne chmury zawisły nad budową S16 między Mrągowem a Ełkiem. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, po prawie 3-letnim postępowaniu, nie zgodziła się na proponowany przez GDDKiA wariant przebiegu drogi ekspresowej z Mrągowa do Ełku z powodu wykrycia siedlisk żółwia błotnego.

Oceniono, że trasa, w kształcie sugerowanym przez drogowców, jest nieakceptowalna ze względów przyrodniczych. Mediom tę informację przekazała rzeczniczka RDOŚ-u Justyna Januszewicz.

Urzędnicy wskazali wariant alternatywny, przesunięty na północ, który, w ich ocenie, nie oddziałuje „znacząco negatywnie na obszar Natura 2000”. RDOŚ podkreśla, że to wariant wskazany przez inwestora jako również możliwy do realizacji.

GDDKiA nie podjęła jeszcze decyzji, co z tym wszystkich zrobić. Dla przypomnienia: droga nr 16 łączy zachodnią część regionu Warmii i Mazur ze wschodnią. W ostatnich latach zmodernizowany został odcinek od Olsztyna do Borek Wielkich koło Mrągowa. Odcinek Borki – Mrągowo jest modernizowany i ma zostać oddany do użytku w połowie tego roku.

Autorzy: A. Piedziewicz/ M. Lewiński
Redakcja: B. Świerkowska-Chromy/A. Niebojewska/K. Ośko