Dziś rocznica wydarzeń z 1945 roku: to jedna z najbardziej tragicznych dat w dziejach Olsztyna
22 stycznia 1945 roku armia radziecka zdobyła Allenstein
W PRL 22 stycznia obchodzono jako rocznicę rzekomego „wyzwolenia” Olsztyna. Obecnie jest to rocznica upamiętnienia ofiar niemieckiej, zbrodniczej akcji T-4 oraz brutalnych mordów dokonanych przez żołnierzy Armii Czerwonej.
Celem akcji była eliminacja osób niepełnosprawnych i chorych psychicznie, a także tych, którzy zginęli w Kortowie w nocy z 21 na 22 stycznia 1945 roku, pomordowani przez żołnierzy radzieckich. Kortowski szpital psychiatryczny był w tym czasie zamieniony na lazaret. W drugiej połowie stycznia 1945 schronili się tam także cywilni uciekinierzy z Prus Wschodnich.
Armia Czerwona zdobywa Allenstein
Czerwonoarmiści w pierwszych dniach „panowania” w Olsztynie zapisali się niezwykle brutalnie. Wymordowali pacjentów szpitala psychiatrycznego w dzielnicy Kortowo, Jak mówi jeden z inicjatorów upamiętnienia ofiar Michał Woźnica, zginął też personel medyczny.
Ciężko mówić o dokładnych liczbach, aczkolwiek z ekshumacji przeprowadzonych w Kortowie w latach 50. XX wieku wynika, że może to być około 400-500 osób. Jest to jednak liczba bardzo orientacyjna.
Sowieci zamordowali też pacjentów i siostry zakonne opiekujące się nimi w szpitalu mariackim (dzisiejszy szpital miejski). Obecnie toczy się proces beatyfikacyjny sióstr zakonnych ze szpitala mariackiego, które w 1945 roku zginęły w obronie czystości.
Senat UWM przyjął uchwałę o upamiętnieniu tragicznych wydarzeń w Kortowie. Jednocześnie wyznaczył 1 czerwca jako datę upamiętnienia ofiar zbrodniczych reżimów: niemieckiego i radzieckiego.
Ostatnie Dni Prus Wschodnich 1945 rok
Jedna z najtragiczniejszych dat w dziejach Olsztyna
22 stycznia 1945 roku sowieckie wojska 3. Korpusu Kawalerii Gwardii pod dowództwem gen. Mikołaja Oslikowskiego bez większych walk zajęły Allenstein – dzisiejszy Olsztyn. Było to pierwsze większe miasto zdobyte na terenie Prus Wschodnich.
Data ta nieodwracalnie zmieniła oblicze miasta w aspekcie: architektonicznym, kulturowym, ludnościowym. Wojsko miało przyzwolenie na odwet: mordowanie miejscowej ludności, gwałty, grabieże, rabunki. Z tego przyzwolenia żołnierze sowieccy od początku korzystali
– podkreśla historyk-regionalista Rafał Bętkowski.
Jego mówi, Olsztyn odnotował w swej historii wypadki, których następstwa zmieniły jego oblicze. Dochodziło do epidemii, klęsk żywiołowych, okupacji i rabunków obcych wojsk. Wcześniejsze wydarzenia wojenne nigdy nie były tak gwałtowne i tragiczne, jak te z 1945 roku.
W 1945 roku Olsztyn został z premedytacją i za pełnym przyzwoleniem dowództwa zniszczony i spalony. Zajęcie miasta przez Sowietów poskutkowało całkowitą wymianą ludności miasta, zmianą kultury i języka jego mieszkańców. Ciągłość historii została przerwana
– dodał Bętkowski. Zmiany były nie tylko gwałtowne i nieodwracalne.
Brutalność, palenie domów i rabowanie majątków
Z pogromów czerwonoarmistów ocalały jedynie olsztyńskie kościoły – wynegocjował to z dowództwem ks. Jan Hanowski. Nietknięty pozostał także zamek.
Żołnierze Armii Czerwonej podpalali dom po domu, rabowali majątek prywatny. Potem specjalne oddziały wojska radzieckiego demontowały wyposażenie zakładów przemysłowych, fabryk, rozbierały tory kolejowe. Zachowało się wiele relacji o niezwykłej brutalności żołnierzy radzieckich wobec Warmiaczek, które były upokarzane, gwałcone na oczach dzieci, czy osób postronnych. Wiele z nich zostało brutalnie zamordowanych. Miejscowych zamykano w obozach i wywożono na Syberię, skąd tylko niewielu udało się potem wrócić.
Radziecka komendantura wojskowa oficjalnie rządziła miastem do 23 maja 1945 roku. Opustoszały i zniszczony Olsztyn od wiosny 1945 roku zaczęli zasiedlać mieszkańcy Mazowsza, potem repatrianci z Kresów.
Armia radziecka zdobywa Allenstein. Reprodukcja z książki „Raptularz miejski. Olsztyn 1945-2005” Bohdana Łukaszewicza
Redakcja: B. Świerkowska-Chromy za M.Sochacki/PAP
