Opublikowany 21 czerwca 2016
Region, Regiony

To najdłuższy dzień w roku. Co powinieneś o nim wiedzieć?

Obrzęd puszczania wianków podczas nocy Kupały

Dziś rozpoczęło się astronomiczne lato. Zebraliśmy ciekawostki związane z tą najcieplejszą porą roku.

Astronomiczne lato rozpoczęło się 34 minuty po północy. Jest związane ze zjawiskiem, które nazywamy przesileniem letnim.

Posłuchaj relacji Marka Lewińskiego

rozpoczęło się lato

00:00 / 00:00

– Dla nas, jako odbiorców tego lata, najważniejsze jest to, że Słońce jest wówczas wysoko – mówi Jacek Szubiakowski, szef olsztyńskiego planetarium i obserwatorium astronomicznego i dodaje: – W tej chwili, na naszych szerokościach geograficznych, nasłonecznienie jest większe niż na równiku. W tym wszystkim jest jednak nutka pewnego smutku, bo dzień będzie się teraz skracał… Najpierw powoli, ale później będzie to postępowało znacznie szybciej.

Początek lata to także bardzo jasne noce. Natomiast „białe noce” to zjawisko, które występuje wyłącznie na szerokościach geograficznych powyżej 57. stopnia. – Jest związane z faktem, że zmierzch przechodzi bezpośrednio w świt i nie ma nocy. Niektórzy mówią, że u nas też tak jest, bo Słońce chowa się na tyle płytko, że nie ma czegoś, co nazywamy nocą astronomiczną – powiedział reporterowi Polskiego Radia Olsztyn astronom Leszek Błaszkiewicz. Wtedy Słońce jest poniżej 18. stopni pod horyzontem i nie wpływa już znacząco na atmosferę na półkuli północnej. Jasne noce występują dwa tygodnie przed i po przesileniu letnim. Łatwo to zauważyć, bo nad północnym horyzontem wciąż jest łuna pochodząca od Słońca.

Na krańcu Polski najdalej wysuniętym na południe (szczyt Opołonek) dzień przesilenia letniego trwa 16 godziny i 12 minut, natomiast na brzegu morskim w Jastrzębiej Górze – najdalej wysuniętym na północ krańcu Polski, dzień ten trwa o ponad godzinę dłużej (17 godzin i 20 minut).

Podczas letnich nocy można obserwować tzw. spadające gwiazdy, czyli meteory. Są to skalne okruchy z kosmosu, które po wejściu atmosferę spalają się, co jest widoczne jako świetlny ślad, czyli meteor. Zjawiska te można oglądać między 17 lipca a 24 sierpnia, a ich maksimum przypada 12 sierpnia. W wielu miejscach w tym czasie są organizowane tzw. noce spadających gwiazd, czyli pikniki astronomiczne i pokazy nieba.

Co ciekawe latem odbiorniki GPS mogą płatać figle. Dzieje się tak, bo na Słońcu występują różne dynamiczne zjawiska, takie jak rozbłyski i flary słoneczne. – Momentalnie poprzez wiatr słoneczny docierają w bliskie otoczenie Ziemi i zakłócają system magnetosfery i jonosfery, a to powoduje kłopoty w radiopropagacji sygnałów satelitarnych – wyjaśnia prof. Andrzej Krankowski z Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Latem na niebie łatwo zauważyć trzy gwiazdy tzw. trójkąta letniego. To Wega z konstelacji Lutni (piąta co do jasności gwiazda nieba, a trzecia na niebie północnym), Deneb z gwiazdozbioru Łabędzia (najjaśniejsza gwiazda tej konstelacji) oraz Altair (jasność absolutna jest ponad 10 razy większa niż Słońca). W tym roku na niebie będą widoczne też planety: Jowisz, Mars i Saturn.

W czasie najkrótszej nocy w roku (z 21 na 22 czerwca) obchodzone jest święto związane z przesileniem letnim. W krajach słowiańskich jest nazywane Nocą Kupały. Obrzędy polegały na rozpalaniu ognisk, do których wrzucano się zioła. Wokół ogniska odbywały się różnego rodzaju zabawy. Były to przede wszystkim wróżby i tańce. Panny puszczały w nurt rzeki wianki z zapalonymi świeciami. Te były wyławiane przez kawalerów, co miało wieścić kobietom szybkie zamążpójście. W Polsce Noc Kupały obchodzona jest w nocy z 23 na 24 czerwca (w wigilię św. Jana). Natomiast w innych krajach te święta są rozdzielone. Na południu Polski, Podkarpaciu i Śląsku uroczystość o podobnym charakterze zwie się sobótką lub sobótkami, na Warmii i Mazurach palinocką. Nazwa Noc Kupały, kupałnocka utrwaliła się w tradycji Mazowsza i Podlasia.

Rozpoczynające się dziś astronomiczne lato nie zawsze pokrywa się z klimatycznym. W ubiegłym stuleciu pierwszy dzień lata był w Polsce najcieplejszy w 1917 roku – termometry wskazywały wówczas ponad 35 stopni. Najchłodniej – poniżej 13 stopni – było w tym dniu, w 1923 roku. Klimatyczne lato trwa, dopóki średnia dobowa temperatura powietrza przekracza 15 stopni. Tak zwykle bywa do połowy października. Lato astronomiczne natomiast kończy się w momencie równonocy jesiennej, czyli między 22 a 23 września.

Każdego roku lato rozpoczyna się w innym momencie ze względu na to, że w naszym kalendarzu liczba dni wynosi 365 lub 366, natomiast pełen obieg Ziemi dookoła Słońca zajmuje 365 i 24 setne dnia. Różnice w początku lata wynoszą zazwyczaj kilka godzin. Stąd też biorą się lata przestępne.

W języku starosłowiańskim „leto” było nazwą roku, dlatego mówi się na przykład „od wielu lat”, a nie „od wielu roków”. Z latem jest związane wiele polskich przysłów, jak: „Co się latem rodzi – zimą się przygodzi”, „Kto latem pracuje, zimą głodu nie poczuje”, „Lepsze jedno lato niż dwie zimy” oraz „W lipcu upały, wrzesień doskonały”.

(iar/mlewin/kos)