Zburzyć, przenieść czy pozostawić? Debata o losie „szubienic”

Jedni chcą pozostawić, inni zburzyć, albo przenieść. Były pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej nazywany przez mieszkańców Olsztyna szubienicami wzbudza wiele kontrowersji. Polskie Radio Olsztyn i olsztyński oddział Telewizji Polskiej zorganizowały wspólną debatę w sprawie przyszłości tego monumentu.

Na pomniku Xawerego Dunikowskiego jest symbol sierpa i młota. Tymczasem w piątek 2 września  wchodzi w życie tzw. ustawa dekomunizacyjna. Nakazuje ona m.in. zmiany komunistycznych nazw ulic, ale nie dotyczy pomników. Sytuacja może się jednak zmienić, gdy Senat przyjmie poprawki do ustawy dekomunizacyjnej, właśnie w sprawie likwidacji takich pomników jak olsztyńskie „szubienice”.

Posłuchaj debaty Polskiego Radia Olsztyn i TVP3 Olsztyn

W debacie uczestniczyli samorządowcy, historycy i społecznicy.  Debatę prowadzili Maciej Wróbel (TVP 3 Olsztyn) i  Maciej Świniarski (Polskie Radio Olsztyn).

Dr Waldemar Brenda, naczelnik delegatury IPN w Olsztynie

– Taki jest stan prawny w Polsce. Musimy pamiętać, ze nasze akty normatywne kwestionują pozostawanie takich pomników. Ten monument nosi na sobie symbole radzieckie, które uznawane są na równi z symbolami nazistowskimi. Nie chodzi o to, żeby przekreślić naszą wiedzę o tamtych czasach, ale pokazać, że nie jesteśmy już pod niczyim panowaniem.

Sławomir Hryniewicz ze Stowarzyszenia Architektów Polskich.

– Pomnik był już wpisany do rejestru zabytków. W 2010 roku plac miał zostać przeznaczony pod inwestycję. Użyliśmy tego monumentu, jako konia trojańskiego, żeby plac został w niezmiennym stanie. Zmiana władzy i nastawienia społecznego na kwestie historii, zmienia poglądy na niektóre tematy.

Jego zdaniem, 6 lat temu nie było w Olsztynie atmosfery, by tego typu monumenty analizować. Obelisk jest pod ochroną konserwatora zabytków i nie można go ruszyć, nie łamiąc prawa. Do rejestru zabytków wpisano dodatkowo plac wokół pomnika na wniosek Stowarzyszenia Architektów Polskich. Sławomir Hryniewicz, który jest prezesem SARP w Olsztynie tłumaczył dlaczego tek się stało.

Jarosław Słoma, wiceprezydent Olsztyna

Wiceprezydent Jarosław Słoma, powiedział, że ratusz musi działać zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego i w oparciu o prawo, które mówi, że pomnik jest objęty ochroną konserwatora zabytków. Dlatego miasto chce pomnik zachować i odpowiednio go oznaczyć. Wiceprezydent Słoma przypominał, że zgodzili się na to kombatanci, zrzeszeni w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Olsztynie.

Maciej Prażmo  – Związek Żołnierzy AK

Obecny na debacie prezes olsztyńskiego okręgu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Olsztynie, Maciej Prażmo zaprzeczał, że jest to stanowisko związku. Jego zdaniem, że na otwartej przestrzeni publicznej powinni być gloryfikowani bohaterowie, a upamiętnianie katów Polaków nie ma sensu.

 

Dariusz Rudnik z klubu Prawa i Sprawiedliwości tłumaczył:

– Bezwzględnie uważam, że ten pomnik powinien zniknąć – to uwłaczające. Niech pomnik trafi do miejsca przeznaczonych dla takich obiektów, np. do skansenu.

Olsztyński ratusz opowiada się za pozostawieniem pomnika, ale po odpowiednim oznakowaniu i umieszczeniu na nim tablic, poświęconych ofiarom obu totalitaryzmów.

Krzysztof Kacprzycki, miejski radny SLD

– Powinniśmy ten pomnik pozostawić w niezmiennym stanie, Armia Radziecka była w naszym mieście. Nie powinniśmy pamiętać tylko o dobrych kartach naszych historii, ale również tych złych – ku przestrodze.

Jego zdaniem monument należy pozostawić dla przyszłych pokoleń

Jan Tandyrak z klubu Platformy Obywatelskiej

– Powinni zdecydować przede wszyscy mieszkańcy Olsztyna. Mogliby wypowiedzieć się na ten temat np. w plebiscycie. Ten plac i pomnik powinny mieć innych charakter i nas łączyć.

Jak Tandyrak przekonywał, że o przyszłości pomnika powinni zdecydować mieszkańcy Olsztyna i jest jeszcze czas na to, aby zrobić takie głosowanie.

Zbigniew Dąbkowski, przewodniczący Rady Olsztyna z klubu radnych Ponad Podziałami

– Jako radni na czele z prezydentem Grzymowiczem konsekwentnie realizujemy plan zagospodarowania przestrzennego. W 2010 organizacje społeczne zainicjowały projekt przeniesienia pomnika. Teraz nie mamy środków, by to zrealizować. Do 30 listopada mamy jeszcze czas, by pomyśleć nad projektami.

Wypowiadali się również olsztyńscy społecznicy.

Bogdan Bachmura ze stowarzyszenia „Święta Warmia” tłumaczył:

– Pierwszy raz o tym problemie mówiliśmy 8 lat temu. Pomniki burzy lud, a stawia władza – teraz mamy paradoksalną sytuację, że władza chce burzyć, a społeczeństwo jest na to obojętne. Warto by było wyjaśnić, dlaczego ten pomnik tu stoi – zwłaszcza młodemu pokoleniu. Dwie tablice jednak nic nie załatwią. Na nowym placu, na nowych płytach, można by umieścić więcej informacji. Wywiezienie pomnika do skansenu byłoby tylko rozrywką, a my chcemy edukować.

Bogdan Bachmura przekonywał, że jednym z pomysłów jest, aby na tym placu na nowych płytach znalazły się tablice z napisami: Katyń, Starobielsk, Ostaszków i inne symbole kaźni narodowej.

Wojciech Kozioł i Władysław Kałudziński, działacze patriotyczni

– W Olsztynie panuje określona atmosfera, która nie pozwala ruszyć do przodu. Ten pomnik jest dziełem artystycznym człowieka i pokazuje określoną historię. Mimo wszystko powinien zniknąć z krajobrazu miejskiego.

Zdaniem Władysława Kałudzińskiego olsztyńskie „szubienice” powinny być przeniesione do muzeum Xawerego Dunikowskiego. Kilkanaście dni temu on i Wojciech Kozioł pomalowali na czerwono sierp i młot na pomniku Wyzwolenia Ziemi Warmińskiej i Mazurskiej, dawniej Wdzięczności Armii Czerwonej. W ten sposób chcieli wyeksponować symbole totalitaryzmu, które są w Polsce zabronione.

Henryk Falkowski, historyk mówił:

– Najgorsze rzeczy, jeżeli chodzi ludność cywilną działy się po wkroczeniu Armii Radzieckiej. Słyszałem, że jedną kobietę na raz gwałciło 30 mężczyzn. Płyty pomnika pochodzą z Olsztynka, więc jego przeniesienie nie koniecznie byłoby niszczeniem. Ten monument jest wrzodem na nosie mojego miasta. Chcę, żeby został przeniesiony na ulicę Szarych Szeregów, gdzie spoczywają czerwonoarmiści.

Historyk Henryk Falkowski przypominał, że „szubienice” powstały z pomnika Hindenburga, który został zburzony w Olsztynku po II wojnie światowej. Dlatego nie powinniśmy mieć problemu z usunięciem komunistycznego monumentu.

Marcin Kulasek, sekretarz generalny SLD wyjaśniał:

– Ustawa dekomunizacyjna to temat zastępczy dla ważnych spraw, jakie dzieję się w naszym kraju. Społeczeństwo nie zawraca wtedy uwagi na problemy np. edukacji, albo trybunału konstytucyjnego. Musimy pamiętać o historii, ale symbole totalitarne powinny zniknąć z przestrzeni publicznej.

Marcin Kulasek opowiada się za pozostawieniem pomnika bez totalitarnych symboli i jest przekonany, że cała dyskusja jest przykrywką.

Patryk Kozłowski historyk, dodał:

– To wstyd, że stoimy tu po 27 latach wolności. Tego pomnika nie powinno tu dawno być. To symbol III RP, która nie potrafi zdecydowanie odciąć się od represji. Symbolika sierpa i młota powinna zniknąć z Olsztyna, Warmii i Mazur i Polski.

Historyk Patryk Kozłowski przekonywał, że pomnik Xawerego Dunikowskiego trzeba zburzyć.

 

 

(kpias/dgrz/bsc)