Polska w 2024. O tym się mówiło w minionym roku

Powódź na południu kraju, słaby występ polskich sportowców na igrzyskach w Paryżu, wybory samorządowe i do europarlamentu. Czym jeszcze żyła Polska w 2024 roku? O tym opowiedzieli na antenie Radia Olsztyn Marek Lewiński i Andrzej Piedziewicz.

SYTUACJA NA GRANICY

Rok 2024 przyniósł wiele wyzwań związanych z sytuacją granicy Polski z Białorusią. Wzmożona presja migracyjna, zorganizowane próby nielegalnego przekraczania granicy oraz eskalacja incydentów doprowadziły do licznych napięć i interwencji ze strony polskich służb granicznych oraz wojska. To na szczęście nie była skala roku 2021, ale i tak od początku 2024 roku na odcinku ochranianym przez Podlaski Oddział Straży Granicznej odnotowano ponad 29 tys. prób nielegalnego przekroczenia polsko-białoruskiej granicy.

Jednym z najbardziej dramatycznych momentów była tragiczna śmierć polskiego żołnierza Mateusza Sitka. 28 maja na odcinku granicy w okolicach miejscowości Dubicze Cerkiewne został on zaatakowany nożem przez obcokrajowca, który wraz z grupą próbował sforsować stalową zaporę. Żołnierz, używając tarczy ochronnej, blokował wyłom w konstrukcji, kiedy napastnik przełożył rękę przez płot i ugodził go nożem w klatkę piersiową. Mimo natychmiastowej pomocy medycznej, przewiezienia do szpitala w Hajnówce, a następnie do Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, Mateusz Sitek zmarł 6 czerwca.

Od 13 czerwca na odcinku nadgranicznym z Białorusią obowiązuje strefa buforowa, w której nie wolno przebywać. Strefa ma długość 60 kilometrów i szerokość od 200 metrów do 2 kilometrów. Według danych MSWiA, po niemal 180 dniach funkcjonowania strefy, liczba prób nielegalnego przekroczenia granicy spadła o 41%. Dlaczego? Strefa buforowa to strefa objęta zakazem przebywania. Oznacza to, że trudniej dostać się do niej także aktywistom i kurierom, którzy odbierali spod granicy nielegalnych migrantów.

Wciąż to się jednak zdarza. Na przykład, na terenie całego kraju, strażnicy graniczni zatrzymali 11 osób, które organizowały transport. Mówiła o tym Katarzyna Zdanowicz, rzeczniczka podlaskiego oddziału SG.

Z drugiej strony – organizacje zajmujące się prawami człowieka, takie jak Human Rights Watch nierzadko wyrażają wątpliwości dotyczące metod stosowanych przez Straż Graniczną, wskazując na przypadki bezprawnych działań i użycia przemocy wobec migrantów. Mówi się jednak, że za działaniami takich organizacji mogą stać Rosjanie. Na pewno Rosjanie stoją za przysyłaniem na Białoruś migrantów z Afryki i Azji. Jeszcze w grudniu wiceszef MSWiA Maciej Duszczyk mówił jednak, że osoby, które przekroczyły nielegalnie granicę wschodnią, będą odsyłane na Białoruś.

Czyli prawo zostanie dostosowane do obowiązujących praktyk, a nie praktyki do prawa.

Kolejnym krokiem była modernizacja istniejącej na granicy zapory. Udoskonalono zarówno fizyczne bariery, jak i system optoelektroniczny, zwiększając skuteczność monitoringu i wykrywania prób nielegalnego przekroczenia. Równocześnie zakończono budowę zapory elektronicznej na granicy polsko-rosyjskiej, obejmującej około 200 km.

W sierpniu prezydent RP podpisał ustawę umożliwiającą funkcjonariuszom i żołnierzom użycie broni w obliczu zagrożenia granicy lub życia. Ustawa precyzuje okoliczności, w których takie działania są wyłączone z odpowiedzialności karnej. W październiku rząd przyjął strategię migracyjną na lata 2025–2030 pod nazwą „Odzyskać kontrolę. Zapewnić bezpieczeństwo”. Dokument zakłada możliwość czasowego zawieszenia prawa do przyjmowania wniosków o azyl w sytuacji zagrożenia destabilizacją państwa. Choć rozwiązanie to wywołało kontrowersje wśród ekspertów i organizacji pozarządowych, rząd podkreśla, że ma ono na celu ochronę bezpieczeństwa kraju.

W tym kontekście warto wspomnieć o oficjalnym otwarciu amerykańskiej bazy obrony przeciwrakietowej w Redzikowie, które nastąpiło w 2024 roku. Jest to pierwsza stała instalacja sił zbrojnych USA w Polsce, będąca częścią systemu Aegis Ashore i europejskiej tarczy antyrakietowej NATO. Baza, wyposażona w wyrzutnie rakiet SM-3, ma na celu ochronę przed zagrożeniami rakietowymi spoza obszaru euroatlantyckiego.

POWÓDŹ

Powódź, która nawiedziła nas we wrześniu 2024 roku, była wynikiem ekstremalnych opadów deszczu, które spowodowały wzrost poziomu wód w rzekach, przekraczając normy nawet o 400 mm w ciągu trzech dni. To więcej niż roczna norma opadów w wielu częściach Polski. Najsilniej dotknięte zostały województwa dolnośląskie, opolskie oraz śląskie, w tym miasta takie, jak Prudnik, Głuchołazy, Nysa, Kłodzko, Kędzierzyn-Koźle, Opole i Brzeg.

to nagranie z października, już po powodzi.

Skala zniszczeń była ogromna: domy, drogi, mosty, straty w rolnictwie, przemyśle i ekosystemach. Koszty szacowane są na ponad 10 miliardów złotych. Powódź ujawniła braki w zarządzaniu kryzysowym, m.in. zbyt późne ogłoszenie alarmu oraz brak spójności w komunikacji między instytucjami.

W wyniku powodzi okazało się, że inwestycje w infrastrukturę hydrotechniczną, takie jak zbiorniki retencyjne nie były wystarczające. Wiele z nich przygotowano na podstawie przestarzałych danych, nie uwzględniając obecnych zmian klimatycznych. Raport NIK z 2022 roku wskazuje, że samorządy nieskutecznie ograniczają inwestycje na terenach zagrożonych powodzią, co zwiększa ryzyko kolejnych katastrof.

A: Oprócz fali wody tegoroczna powódź przyniosła jednak także falę dobra. To był prawdziwy zryw. Polacy ruszyli ze zbiórką darów, byli też tacy, którzy – jako wolontariusze – jechali na południe kraju, by pomóc przy sprzątaniu. W akcję włączały się największe organizacje charytatywne, takie jak Caritas i Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, ale było też całe mnóstwo spontanicznych akcji. Jak na przykład ta, którą w Olsztynie zorganizowali strażacy ochotnicy i pasjonaci motoryzacji.

Powódź dotknęła nie tylko Polskę. Ta sama fala powodziowa przeszła także przez inne kraje Europy Środkowej: Czechy, Słowację, Austrię, Szwajcarię, Niemcy, Słowenię i Rumunię. Oficjalne statystyki mówią, że jest 26 ofiar ubiegłorocznej powodzi. 9 osób zginęło w Polsce, 7 w Rumunii, 5 w Austrii i 5 w Czechach.

Jak już mówiliśmy – wielka woda była problemem nie tylko w tej części świata. Hydrolodzy i klimatolodzy podkreślają, że w celu zminimalizowania ryzyka powodzi w przyszłości, konieczna jest rewizja planów zagospodarowania przestrzennego oraz zwiększenie liczby zbiorników retencyjnych i odbudowa naturalnych terenów zalewowych. Kluczowe jest również wdrażanie nowych technologii, jak modelowanie hydrologiczne i systemy monitorowania, które pozwolą na skuteczniejsze zarządzanie ryzykiem powodziowym.

WYBORY

Rok 2024 to ciąg dalszy wyborczego trójskoku. 7 kwietnia wybraliśmy 46 tysięcy radnych sejmików województw, powiatów, miast i gmin, a także ponad 1 700 prezydentów, burmistrzów i wójtów. 21 kwietnia odbyła się dogrywka – wówczas wybrano ponad 700 wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

Politycznie – obie największe partie przypisały sobie zwycięstwo. Gdyby spojrzeć na najbardziej partyjne wybory samorządowe, czyli te do sejmików, to wygrało Prawo i Sprawiedliwość, na drugim miejscu znalazła się Koalicja Obywatelska, dalej Trzecia Droga, Konfederacja, Lewica, Śląscy Samorządowcy, Bezpartyjni Samorządowcy i Koalicja Samorządowa.

To tzw. zagregowane wyniki komitetów. Tymczasem każdy sejmik jest przecież liczony oddzielnie. I w efekcie władzę w największej liczbie województw zdobyła PO – samodzielnie lub w koalicji, tak jak m.in. w województwie warmińsko-mazurskim. W przypadku wyborów do rad niższych szczebli oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast mieliśmy już natomiast wyraźnie większy udział kandydatów z lokalnych, niepartyjnych komitetów. Wszystkich nie omówimy, ale więcej o wynikach wyborów samorządowych w naszym województwie powiemy w kolejnej godzinie naszej audycji, gdy przyjrzymy się regionowi.

W czerwcu 2024 mieliśmy natomiast wybory do Parlamentu Europejskiego. I tu wyniki mamy już jednoznacznie partyjne. Polacy wybierali 53 europosłów. 21 mandatów zdobyła Koalicja Obywatelska. Premier Donald Tusk mówił, że to zwycięstwo europejskich zasad.

20 mandatów zdobyło Prawo i Sprawiedliwość. Prezes Jarosław Kaczyński w wyborczy wieczór mówił o pracy do wykonania podczas kolejnych wyborów.

Konfederacja ma 6 eurodeputowanych, Krzysztof Bosak mówi o sukcesie i o przepływie wyborców.

Po 3 mandaty zdobyły Trzecia Droga i Lewica. Robert Biedroń z Lewicy próbował szukać pozytywów.

Choć patrząc na wynik PiS i Konfederacji, można trochę wątpić. Lider PSL Władysław Kosiniak-Kamysz przyznawał natomiast, że Trzecia Droga wypadła słabo.

Wnioski – gdyby były to wybory krajowe, to rządząca koalicja wygrałaby o włos. W porównaniu z wyborami parlamentarnymi, w tych europejskich wyraźnie wzrosło poparcie Koalicji Obywatelskiej, procentowy wynik Prawa i Sprawiedliwość był niemal taki sam, wyraźnie zyskała Konfederacja, bardzo wyraźnie straciła Trzecia Droga – tu wynik jest o połowę gorszy niż w październiku 2023, a nieco w dół poszła Lewica. Czyli utrzymały się trendy widoczne już podczas wyborów samorządowych. Niestety utrzymał się też trend spadającej frekwencji.

Z ciekawostek – do Parlamentu Europejskiego Polacy wysłali m.in. byłych szefów CBA Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika (ułaskawionych przez prezydenta Andrzeja Dudę), a także byłego prezesa Orlenu Daniela Obajtka.

W całej Unii wybory pokazały wzrost poparcia partii antynunijnych – jednak nie na tyle duży, by znacząco zmienić układ sił w europarlamencie. Czego dowodem był choćby ponowny wybór Ursuli von der Leyen na szefową Komisji Europejskiej.

TRUDNA KOALICJA

W ubiegłym roku przypomnieliśmy sobie, co oznaczają rządy koalicyjne. Ci młodsi obserwatorzy sceny politycznej mogą tego nie pamiętać, bo w zasadzie ostatnie 4 kadencje to albo wąskie koalicje, albo rządy praktycznie monopartyjne. A teraz? Nawet dominująca w rządzie Koalicja Obywatelska to tak naprawdę konglomerat kilku partii politycznych. Trzecia Droga to porozumienie dwóch ugrupowań, które potrafią różnić się w bardzo wielu kwestiach, a Lewica – tu układ od początku był skomplikowany, zaś w ciągu roku skomplikował się jeszcze bardziej. Jeszcze dodajmy do tego kohabitację. W ciągu 2024 było kilka wyraźnych punktów zapalnych. Chyba najgłośniejszy to aborcja. W tej sprawie zarysował się bardzo wyraźny podział w koalicji rządzącej. Premier Donald Tusk przekonywał.

Ale podczas głosowania nad dekryminalizacją aborcji z dyscypliny partyjnej wyłamali się nawet posłowie z klubu PO i projekt upadł. Przeciwko aborcji regularnie wypowiadają się ludowcy. Istotę koalicyjnego sporu o sprawy światopoglądowe chyba najlepiej ujął poseł PSL Marek Sawicki pytany o ustawę o związkach partnerskich.

Marszałek Sejmu Szymon Hołownia przy okazji jednego z takich spornych głosowań przypominał rzecz w zasadzie oczywistą.

Ale druga strona tego medalu jest taka, że nie udaje się realizować wszystkich postulatów, które głoszono w kampanii wyborczej. O aborcji już mówiliśmy, ale proszę przypomnieć sobie losy nowych przepisów o składce zdrowotnej dla przedsiębiorców – prace ruszyły na początku kadencji, ostateczny kształt uzyskały dopiero w grudniu. Z tzw. 100 konkretów Tuska zrealizowano nieco ponad jedną czwartą. Oczywistym jest, że wykorzystuje to opozycja. Były premier Mateusz Morawiecki punktuje obecny rząd.

Niektórym w tej sytuacji puszczały nerwy. W październiku klub parlamentarny Lewicy opuściła Partia Razem. Ona zresztą od początku kadencji postanowiła nie wchodzić do rządu. W październiku Bartosz Grucela, członek zarządu Razem, tłumaczył, że nie są uwzględniane postulaty jego ugrupowania.

Nie wszyscy parlamentarzyści Razem odeszli z klubu Lewicy – 5 osób zostało w koalicji, więc nie ma mowy o utracie większości.

W sondażach najważniejsza partia koalicji wciąż wypada dobrze. Jednak oceny rządu już tak dobre nie są. W jednym z publikowanych w grudniu badań 53 procent respondentów uznało, że życie pod rządami Donalda Tuska stało się trudniejsze, a tylko 32, że łatwiejsze.

W innym działania rządu dobrze oceniło niecałe 40 procent Polaków, podczas gdy źle – prawie 52 procent. Ankietowani chwalą rząd np. za odblokowanie pieniędzy z KPO, ale te mniej optymistyczne nastroje Polaków mogliśmy oglądać choćby podczas protestów rolników – na początku roku sprzeciwiali się zapisom europejskiego Zielonego Ładu, pod koniec roku znów wyszli na ulice, protestować przeciwko umowie z krajami Mercosur.

ROZLICZANIE PIS

To teraz będzie o rozliczeniach, bo rok 2024 przyniósł sporo informacji o tym, jak działał poprzedni rząd. Zaczynamy od śledztwa dotyczącego Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. Według CBA za czasów PiS zlecała ona duże kontrakty zaprzyjaźnionym firmom, przede wszystkim jednej, zajmującej się produkcją tzw. patriotycznej odzieży. Wszystko bez przetargu i bez oglądania się na doświadczenie firmy. Łączna kwota nieprawidłowo wydanych publicznych pieniędzy to co najmniej 340 milionów złotych. Prokuratorskie zarzuty usłyszało na razie 8 osób, były prezes Agencji Michał K. wyjechał do Wielkiej Brytanii, tam został aresztowany i czeka na ekstradycję.

Spore pieniądze przeszły też za rządów PiS przez tzw. Fundusz Sprawiedliwości. Miało dochodzić do ustawiania konkursów, pieniądze miały służyć działaniom zwiększającym polityczną popularność tych, którzy funduszem kierowali. Tu nieprawidłowości mają dotyczyć ponad 100 milionów złotych, a najważniejszym podejrzanym jest poseł PiS i były wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski. W 2024 roku kilkukrotnie próbowano go zatrzymać, ale najpierw zasłaniał się immunitetem, a potem uciekł, uzyskując azyl na Węgrzech. Twierdzi, że wróci, jeśli do kierowania prokuraturą wrócą ludzie wskazani przez PiS, co w jego ocenie przywróci praworządność.

Komentował to szef MSWiA Tomasz Siemoniak. Niewątpliwie jednak – ktoś nie dopilnował ważnego podejrzanego w ważnym śledztwie. Zresztą wcześniejsza ucieczka podejrzanych w aferze RARS też nie wystawia śledczym najlepszej noty.

Swoją pracę w ubiegłym roku zakończyła m.in. komisja śledcza ds. tzw. afery wizowej, dotyczącej wydania niezgodnie z prawem 366 tysięcy wiz. Komisja wysłała zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez 11 osób, w tym ówczesnego premiera Mateusza Morawieckiego czy ówczesnego ministra spraw zagranicznych Zbigniewa Raua. Przewodniczący komisji poseł PO Marek Sowa prezentację raportu zaczął tak.

W 2024 poznaliśmy też raport komisji śledczej ds. wyborów kopertowych. Poczta Polska na ich przygotowaniu straciła prawie 90 milionów złotych. Do prokuratury wysłano zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez 19 osób, w tym ówczesnego premiera Mateusza Morawieckiego czy nawet lidera PiS Jarosława Kaczyńskiego. Przewodnicząca komisja Magdalena Filiks z Platformy Obywatelskiej twierdzi, że PiS parło do wyborów kopertowych, by zapewnić Andrzejowi Dudzie wygraną już w pierwszej turze.

W ubiegłym roku mieliśmy też kilka spraw związanych z Antonim Macierewiczem. Ministerstwo obrony bardzo krytycznie oceniło działalność jego tzw. podkomisji ds. katastrofy smoleńskiej, zarzucając jej m.in. manipulowanie dowodami i fałszowanie dokumentów. Z kolei komisja ds. badania rosyjskich wpływów twierdzi, że działał na rzecz osłabienia potencjału obronnego Polski. Politycy PiS odrzucają zarzuty. Ich podejście najlepiej chyba podsumowują słowa byłego premiera Mateusza Morawieckiego.

Wyborcy obecnej koalicji zarzucają natomiast rządzącym zdecydowanie zbyt wolne tempo rozliczeń. Kamyczkiem do ogródka może być sprawa początkowego odrzucenia, a potem przyjęcia sprawozdania finansowego PiS z kampanii wyborczej. PKW najpierw twierdziła, że były nieprawidłowe wydatki, a potem i tak dokument przyjęła, więc partia pieniędzy nie straci.

Sporo działo się w polityce w tym roku. Dość dodać, że prezes PiS Jarosław Kaczyński został pozbawiony immunitetu w sprawie związanej z przepychanką pod pomnikiem smoleńskim, a w prokuraturach toczy się ponad 200 postępowań dotyczących osób związanych z Prawem i Sprawiedliwością. Politycy PiS twierdzą jednak, że władza nie rozlicza, a niszczy opozycję.

POLSKA REPREZENTACJA NA IGRZYSKACH OLIMPIJSKICH W PARYŻU

W minionym 2024 roku w Paryżu odbyły się XXXIII Letnie Igrzyska Olimpijskie. Reprezentacja Polski zdobyła na nich 10 medali.

Największe nadzieje wiązaliśmy z Igą Świątek, która liczyła na złoto, szczególnie na swoich ulubionych kortach Rolanda Garrosa, ale niestety jej marzenia o złocie spełzły na niczym. Wywalczyła jedynie brąz.

Nie zawiodła Aleksandra Mirosław, która we wspinaczce na czas pobiła dwa rekordy świata, a dwa dni później wywalczyła złoty medal, dając Polsce 80. złoto w historii letnich i zimowych igrzysk olimpijskich. W Programie 1 Polskiego Radia finałową rywalizację komentował Marek Solecki.

Sukces osiągnęli również polscy siatkarze, którzy po przegranej w finale z Francuzami, zdobyli srebrny medal, co było pierwszym medalem drużynowym w tej dyscyplinie od 1976 roku. Tego samego dnia Julia Szeremeta zdobyła srebro w boksie, co było pierwszym polskim medalem w tej konkurencji od 32 lat. Srebro wywalczyły też Klaudia Zwolińska w kajakarstwie górskim i Daria Pikulik w kolarstwie torowym. Brąz zdobyły panie rywalizujące drużynowo w szermierce szpadą, wioślarze w czwórce podwójnej, Aleksandra Kałucka we wspinaczce oraz Natalia Kaczmarek w biegu na 400 metrów.

W sumie Polska zdobyła 10 medali – jeden złoty, cztery srebrne i pięć brązowych. W kontekście całych igrzysk to wynik przeciętny, a w klasyfikacji medalowej nasza reprezentacja zajęła 42. miejsce, co jest najgorszym wynikiem od początku XXI wieku. W porównaniu do igrzysk w Tokio, gdzie Polacy zdobyli 14 medali, widać wyraźny spadek formy.

Najlepsze były znów USA. Zawodnicy tego kraju zdobyli 126 medali.

Autor: M. Lewiński, A. Piedziewicz
Redakcja: M. Rutynowski