To nas pociąga

fot. Sławomir Ostrowski

„To nas pociąga. O serialowych antybohaterach” – taki tytuł nosi nowa książka Bernardetty Darskiej. Mieszkająca w Olsztynie autorka znana jest przede wszystkim jako czołowa współczesna krytyczka literacka, publikująca recenzje i szkice na łamach najważniejszych periodyków kulturalnych oraz na własnym blogu „A to książka właśnie”, który Państwu polecam, bo należy do najbardziej opiniotwórczych w świecie dzisiejszej literatury.

Jednak poświęcona serialowym antybohaterom publikacja, o której będziemy mówić, nie jest związana bezpośrednio z krytyką, lecz z pracą naukową Autorki. Darska, przez dłuższy czas badająca problematykę genderową i feministyczną w dzisiejszym polskim piśmiennictwie, do kręgu swoich zainteresowań dołączyła także zagadnienia kultury popularnej. Dowodem może być jej ubiegłoroczna praca o wszystko mówiącym tytule „Śledztwo i płeć. O bohaterkach powieści kryminalnych”.

Telewizyjny serial jako gatunek cieszy się z pewnością największym powodzeniem spośród wszystkich wytworów kultury popularnej. Wbrew pozorom jest silnie związany z literaturą, bo najważniejszą rolę w jego tworzeniu pełnią scenarzyści, a nie reżyser, jak w kinowym filmie fabularnym. Narodził się oczywiście w Stanach Zjednoczonych, tam też poszczególne tytuły biły rekordy obecności na ekranach. Najdłużej nadawano serial „Guiding Light” – przez całe 57 lat, najstarszy oglądany do dziś, „General Hospital”, rozpoczęto w roku 1963.

Bernardeta Darska analizuje w swojej książce postacie antybohaterów z ośmiu seriali, m.in. „Breaking Bad”, „Dextera”, „Californication”. Samo pojęcie antybohatera wprowadza za artykułem Małgorzaty Major, która wbrew podręcznikowym definicjom nazywa wprost jego cechy : ateizm, racjonalizm, pożądanie bogactwa, kłamstwo, szowinizm, niepodatność na wpływy zewnętrzne, pozytywne oczywiście.

W serialu „Dexter” takim antybohaterem jest tytułowa postać o tym samym imieniu, jak określa go Darska : „seryjny morderca seryjnych morderców”. Dexter zaspokajając własną żądzę mordu wypełnia jednocześnie misję polegającą na wymierzaniu sprawiedliwości tam, gdzie nie daje sobie z nią rady aparat państwa. Jest „Mścicielem”, figurą obecną w amerykańskim filmie od czasu pierwszych westernów, podziwianą i pożądaną, symbolizującą „tęsknotę człowieka za prawem”, a raczej utopijne marzenie o prawie doskonałym i skutecznym, naprawdę chroniącym ludzi.

Inaczej zupełnie wygląda kwestia antybohatera w serialu „Californication”, opisanym w rozdziale pod wymownym tytułem „Seks dobry na wszystko”. U Hanka Mood’y, niby pisarza, ale naprawdę człowieka wyrażającego siebie przede wszystkim poprzez uprawianie seksu, sfera intymności staje się swoistym antidotum, kompensacją życiowych potknięć czy rozterek. I pewnie podziw publiczności, szczególnie jej męskiej części, dla tego – nie pogromcy serc – ale „konsumenta niewieścich ciał” wynika również z niespełnionych tęsknot.

Z tej interesującej książki, którą poleciłbym nie tylko zawodowym medioznawcom, wynika także sporo refleksji na temat dzisiejszych środków przekazu. Utkwiła mi w pamięci dotycząca zjawiska obserwowanego przynajmniej od lat 90-tych XX wieku, mianowicie „końca telewizji”. Do historii należy już „telewizja masowa”, obliczona na wszystkich, serwująca jeden po drugim różnorodne programy, co teoretyk kultury McLuhan nazwał kiedyś „homogenizacją”. Obecnie mamy przejściową epokę „telewizji jakościowej”, a więc tematycznej, kanałowej, telewizji wyboru. I ona w przyszłości zniknie, zapewne stopi się w jedno z internetem.

A seriale i ich bohaterowie oraz antybohaterowie? Pewnie będziemy ich tworzyć sami na jakichś perfekcyjnych technicznie platformach fabularnych.

Czy zatęsknimy wtedy za doktorem House’m albo przynajmniej doktorem Lubiczem z „Klanu”?