Co oznaczają świąteczne symbole?
Bożonarodzeniowa choinka symbolizuje drzewo w Raju, z którego wypędzeni zostali Adam i Ewa, a światła na choince – Jezusa przywracającego nadzieję – wyjaśnia historyk wczesnego chrześcijaństwa ksiądz profesor Józef Naumowicz.
W archiwum katedry w Strasburgu, w księgach rachunkowych z 1492 roku, jest zapis o zakupie zielonych jodeł do dziewięciu kościołów w Strasburgu na Boże Narodzenie. To najstarszy zapis o choinkach – powiedział ks. prof. Józef Naumowicz, kierownik Katedry Historii Starożytnej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, autor niedawno wydanej książki „Historia świątecznej choinki”.
– Boże Narodzenie – jak przypomniał historyk – zaczęto obchodzić w IV wieku. Według zapisów z tamtych czasów, m.in. pism św. Efrema, podczas tego święta używano wtedy różnych dekoracji roślinnych, jak gałązki i wieńce.
W średniowieczu, od XII do XV wieku, popularne były wystawiane przed kościołami przedstawienia teatralne prezentujące biblijną historię Adama i Ewy, konsekwencje grzechu pierworodnego i proroków zapowiadających przyjście Zbawiciela. Widowiska te pokazywano w dzień przed Bożym Narodzeniem. Były tak popularne, że o 24 grudnia mówiło się „dzień Adama i Ewy” – dodał Naumowicz. Do dziś, według kalendarza, 24 grudnia Adam i Ewa obchodzą imieniny.
Jak tłumaczy ks. Naumowicz, aby można było pokazać grzech pierwszych ludzi, głównym rekwizytem na scenie musiało być rajskie drzewo. Raj – jak podają zachowane opisy tamtych przedstawień – przedstawiano bogato, a drzewo było żywe i wieszano na nim owoce. Spektakle upadły pod koniec średniowiecza, ale zachował się dzień Adama i Ewy i zachowało się też drzewko. Ono tak się podobało, że ten symbol drzewa rajskiego, zawsze zielonego, żywego, zaczęto stawiać w świątyniach i w domach – powiedział Naumowicz.
Zdaniem ks. Naumowicza, o choince podobnej do tej, która jest znana współcześnie – czyli zielonym drzewku, oświetlonym i ozdobionym – można mówić dopiero od przełomu średniowiecza i renesansu. Są świadectwa z terenu Alzacji, które pokazują, że w końcu XV i na początku XVI wieku rozpoczęło się to, co dzisiaj nazywamy choinką, czyli przynoszenie do domu na Boże Narodzenie drzewka, które jest zielone, które ozdabia się światłami, zawiesza się na nim owoce, a często także opłatki – powiedział.
Opłatki na choinkach symbolizowały zbawczą ofiarę Chrystusa. Świadczy o tym ówczesna ikonografia – na niektórych średniowiecznych obrazach przy rajskim drzewie obok Ewy, która zrywa z niego owoc była umieszczana matka Jezusa – Maryja, która zrywała z drzewa hostię, czyli symbol ofiary Chrystusa.
Ks. Naumowicz podkreśla, że zielona choinka to przede wszystkim symbol życia. Za tym kryje się symbol drzewa rajskiego – utraconego, ale też odzyskanego przez narodzenie Jezusa Chrystusa, którego na choice symbolizuje światło. Jezus to światłość, która przyszła na świat. On sprawia, że utracony przez Adama i Ewę dostęp do tego Drzewa Życia jest na nowo przywrócony – wyjaśnił historyk.
Podkreślił, że bogata symbolika światła od początku towarzyszy Bożemu Narodzeniu. Dawne świadectwa z IV w. mówią o bogato oświetlonych wówczas kościołach; w średniowieczu przechowywano specjalne kandelabry, które wykorzystywano do oświetlania kościołów tylko w Boże Narodzenie. Stąd mamy później światła na choince – tłumaczył Naumowicz.
O pochodzeniu choinki powstało wiele teorii wiążących to drzewko np. z pogańskimi zwyczajami, starogermańskim kultem drzew. Nie ma jednak żadnego zapisu świadczącego o tym, żeby Germanowie wnosili drzewko do mieszkań – zaznaczył ks. Naumowicz. Choinka jako świąteczne, zielone i ozdobione drzewko ma, według ks. Naumowicza, rodowód chrześcijański. Jego zdaniem, to znaczenie i symbolika świąt Bożego Narodzenia, obecna zarówno w średniowiecznych „rajskich misteriach” teatralnych, jak i w traktatach teologicznych, a także ówczesna symbolika drzewa rajskiego – pozwalają zrozumieć, dlaczego to drzewko pojawiło się w domach i stało się znakiem Bożego Narodzenia.
(PAP/kpias)
