Jarosław Szarek: Pomnik Dunikowskiego nie może zostać w tym miejscu

Prezes IPN dr Jarosław Szarek

Pomnik Xaverego Dunikowskiego, jako dzieło sztuki powinien zostać zabezpieczony, ale nie może stać w tym miejscu – mówił w Porannych Pytaniach Polskiego Radia Olsztyn, prezes IPN dr Jarosław Szarek. – Ten pomnik powstał w służbie totalitarnego państwa i to w jego najczarniejszym okresie, gdy więzienia były pełne. Na tym pomniku jest sierp i młot.

Prezes IPN gościł w Olsztynie 28 września na uroczystości wręczenia odznaczeń państwowych i medali IPN 30 działaczom niepodległościowym z Warmii i Mazur.

Polskie Radio Olsztyn: IPN zmienia się pod pana kierownictwem. Jakie są to zmiany i do czego mają one doprowadzić. Wicemarszałek Ryszard Terlecki uważa, że IPN powinien powrócić do tradycji Janusza Kurtyki.

Prezes IPN Jarosław Szarek: IPN ma ogromny potencjał naukowy, badawczy, edukacyjny i ten potencjał – taka była moja diagnoza – nie w pełnym wymiarze jest wykorzystywany. Mój cel to zaktywizować działalność Instytutu, opowiedzieć historię Polski Polakom. Jak sobie opowiemy ją sami, to mam nadzieję, że zauważy ją również świat.

Polskie Radio Olsztyn: Czy IPN będzie się skupiał raczej na pokazywaniu pozytywnej historii Polski czy też także pokażemy najczarniejsze momenty i niechlubne dla nas wydarzenia?

Prezes IPN Jarosław Szarek: Instytut nigdy nie ukrywał tych ciemnych elementów naszej historii, ale my musimy pokazać Polakom historię chociażby ostatnich lat, bo wiele zaniedbaliśmy, po 1989 roku odwracając się od naszej przeszłości, uważając, że skoro mamy wolną Polskę, to po co nam wspominać, po co historia. Efektem jest to, że symbolem upadku komunizmu jest zburzenie muru berlińskiego, a nie Solidarność 1980 roku, wielki strajk w Stoczni Gdańskiej, nie obrazy z Gdańska, bramy w kwiatach z portretem Jana Pawła II, bez którego pielgrzymki nie powstałaby Solidarność, pielgrzymki na której się policzyliśmy i tego nie potrafiliśmy pokazać. Efektem tego jest to, że na świecie ikoną końca komunizmu jest burzenia muru berlińskiego.

Polskie Radio Olsztyn: Udało się przywrócić pamięć Żołnierzy Wyklętych, mamy modę na patriotyzm w takim wydaniu, Żołnierzami interesują się młodzi ludzie. Czy to zasługa IPN?

Prezes IPN Jarosław Szarek: Tak, to zasługa środowiska historyków skupionych wokół śp. Janusza Kurtyki. Na pamiątkę wyroku na IV Komendzie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość na czele z Łukaszem Cieplińskim 1 marca 1951 roku, obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. WiN to największa antykomunistyczna organizacja powojenna. Ten etos Żołnierzy Wyklętych, Niezłomnych został przyjęty przez młodzież. Gdyby nie zaangażowanie młodego pokolenia i potrzeba takich bohaterów, nikt by nie był w stanie zadekretować tak uroczystych, tak masowych i tak autentycznych obchodów tego święta.

Polskie Radio Olsztyn: Niektóre środowiska lansują teorię, że tam były tylko postacie krystaliczne. A jak było naprawdę?

Prezes IPN Jarosław Szarek: I w wielomilionowym ruch Solidarności znajdziemy przykłady negatywne. Zawsze na marginesie wielkich ruchów znajdziemy jednostki i przykłady, które nie wpisują się w pozytywny obraz, ale to naturalne.

Polskie Radio Olsztyn: Czy uprawianie polityki historycznej ma sens? Niektórzy uważają, że to niepotrzebne rozdrapywanie ran, że rozpamiętywanie przeszłości wywołuje napięcia między narodami. Najnowszy przykład to Wołyń.

Prezes IPN Jarosław Szarek: Możemy prowadzić akademicki spór, co to jest polityka historyczna. Ja to definiuję jako depozyt pamięci. Każdy naród ma depozyt pamięci, który przekazuje kolejnym pokoleniom. To jest obowiązek konstytucyjny każdego państwa. W preambule polskiej konstytucji czytamy, że obowiązkiem państwa jest przekazanie wszystkiego co cenne kolejnym pokoleniom. Bo to jest nasze zobowiązanie. My dzisiaj cieszymy się wolnością, żyjemy w niepodległej Polsce, możemy swobodnie wyrażać swoje poglądy, podróżować po całym świecie. Ale to nie stało się samo, ktoś za to zapłacił życiem, jesteśmy im coś dłużni. Chcemy im ten dług spłacić naszą pamięcią.

Polskie Radio Olsztyn: Ustawa dekomunizacji przestrzeni publicznej objęła nazwy ulic i placów, ale nie pomników. W Olsztynie mamy problem właśnie z dziełem wybitnego rzeźbiarza, które jednocześnie zawiera pewną symbolikę. Co zrobić z tym dziełem wpisanym do rejestru zabytków?

Prezes IPN Jarosław Szarek: Rzeczywiście, to jest pewna wizja artystyczna, która powstała w służbie totalitarnego państwa i to w jego najczarniejszym okresie, gdy więzienia były pełne. Na tym pomniku jest sierp i młot, ale jednocześnie jest to dzieło najwybitniejszego polskiego rzeźbiarza. Ten pomnik, jako dzieło sztuki powinien zostać zabezpieczony, ale nie może stać w tym miejscu.

Polskie Radio Olsztyn: Wójtowie i burmistrzowie zwracają się do IPN w sprawie nazw ulic niejednoznacznych, jak XXX-lecia PRL, którym odjęto „PRL” czy ul. Dąbrowszczaków.

Prezes IPN Jarosław Szarek: W Senacie RP jest przygotowywana ustawa dekomunizacyjna, która ten problem rozwiąże całkowicie. Wiemy, co upamiętnia ulica XX, XXX-lecia, wiemy, że nie suwerenną Polskę, tylko niesuwerenne, zależne od ZSRR państwo – PRL. Takie nazwy ulic nie powinny znajdować się w przestrzeni publicznej. Mamy wiele bohaterów i te postacie powinny zostać upamiętnione.

Polskie Radio Olsztyn: Czy mamy szansę na całkowite usunięcie śladów komunizmu z przestrzeni publicznej?

Prezes IPN Jarosław Szarek: Największe spustoszenia, które system komunistyczny pozostawił są w naszych głowach, czyli tych, którzy PRL przeżyli. W badaniach socjologicznych najbardziej krytyczna ocena systemu komunistycznego jest wśród najmłodszego pokolenia. Historia tego systemu jest nie do obrony. My nie możemy żyć w schizofrenii. Albo nawiązujemy do dziedzictwa niepodległościowego państwa, albo budujemy na fundamentach niesuwerennego państwa zależnego od ZSRR. Chcemy żyć w niepodległości i to musi być wyraźne w przestrzeni publicznej.

Z Jarosławem Szarkiem rozmawia Daniel Wojciechowski.

(as)