Wszystko o kalendarzach
kalendarze
Kalendarz – umowna, przyjęta w danej społeczności bądź kulturze, rachuba czasu. Dzieli ona czas na powtarzające się cyklicznie okresy, związane najczęściej z cyklami przyrody. Nazwa pochodzi od rzymskiego słowa kalendy bądź według innych źródeł od łacińskiego callendarium.
Dziś w Bliższych spotkaniach rozmawialiśmy właśnie o kalendarzach. Anna Gromkowska – Kierownik Biblioteki Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie oraz Danuta Piątkowska – Kustosz Biblioteki Muzeum WiM były pierwszymi gośćmi Agnieszki Lipczyńskiej.
A. Lipczyńska: Pani Aniu, przypomnijmy historię kalendarza.
A. Gromkowska: Kalendarz od łacińskiego callendarium oznacza po prostu pierwszy dzień miesiąca. Jest to system rachuby mierzenia czasu oparty na okresowości zjawisk przyrody i odzwierciedlonych w podziale na dni, miesiące i lata. Można też powiedzieć, że kalendarz to jest taki wykaz dni z zaznaczeniem ich numeracji i właściwości.
Anna Gromkowska, fot. Ł.Sadlak
A. Lipczyńska: Ale kalendarz to też wydawnictwo?
A. Gromkowska: Tak, oczywiście. Oprócz funkcji astronomicznych kalendarz jest również rodzajem wydawnictwa i zawiera tzw. kalendarium, czyli spis dni, świąt, faz księżyca oraz różnego rodzaju informacje. Najstarszy kalendarz drukowany na ziemiach polskich powstał najpierw w języku łacińskim w 1473 roku w krakowskiej drukarni Kacpra Straubego, natomiast w języku polskim powstał również w Krakowie w oficynie Jana Hallera w 1516 roku.
A. Lipczyńska: W zbiorach muzeum kryje się zapewne kalendarzowe bogactwo?
D. Piątkowska: Oj tak. Najstarszy kalendarz w naszych zbiorach pochodzi z 1518 roku autorstwa astronoma Johana Stolpera pt. Calendarium Romanum Magnum – pierwsza edycja głównej pracy profesora. Jest jednym z pierwszych, który pokazał jak kalendarz juliański może być zharmonizowany z wydarzeniami astronomicznymi. Dzieło jest bardzo bogato ilustrowane, zawiera 24 drzeworyty miast, 12 drzeworytów pokazujących pracę jaką wykonuje się każdego miesiąca. Zamieszczono tez diagramy z zaćmieniem księżyca, ze słońcem. Są ilustracje instrumentów astronomicznych. Uważam, że jest to najbardziej cenny stary druk dotyczący kalendarza.
Danuta Piątkowska, fot. Ł.Sadlak
Posłuchaj rozmowy z Anną Gromkowską i Danutą Piątkowską.
W zbiorach bibliotecznych Seminarium Duchownego Hosianum w Olsztynie (początki biblioteki sięgają 1565 roku) jest około 250 tysięcy woluminów. Najstarszą książką jest wydrukowana w Rzymie w 1472 roku księga prawnicza. Jednym z najcenniejszych dzieł jest brewiarz Mikołaja Kopernika z 1494 roku.
Najstarszy kalendarz ze zbiorów Biblioteki „Hosianum”: z mszału krakowskiego z 1487 roku
Kolejnym Gościem Bliższych spotkań był ksiądz Tomasz Garwoliński – dyrektor Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego Hosianum w Olsztynie.
ks. Tomasz Garwoliński, fot. Ł.Sadlak
A. Lipczyńska: Czy można mówić o kalendarzu Mikołaja Kopernika?
T. Garwoliński: Można coś takiego powiedzieć. W naszych zbiorach jest ciekawy brewiarz warmiński wydany w 1497 roku. Na początku tego brewiarza znajduje się kalendarz na poszczególne miesiące roku. Na odwrocie karty tytułowej została napisana odręcznie w 1540 roku tabela . Jest to tabela, która zawiera rozpisany czas odmawiania godzin brewiarzowych – porannych i wieczornych – co było zsynchronizowane z godzinami wschodu i zachodu słońca. Tabela została opracowana przez Mikołaja Kopernika. Jest to mały przyczynek, małe świadectwo zaangażowania Kopernika w reformę kalendarza.
A. Lipczyńska: Ksiądz przyniósł kilka pożółkłych kalendarzy. Są także kalendarze katolickie i protestanckie?
T. Garwoliński: Tak, to jest specyfika naszych terenów. Tu żyli i katolicy i protestanci, więc mówiąc o kalendarzach kościelnych myślimy zarówno o kalendarzach katolickich jak i protestanckich.
Posłuchaj rozmowy z ks. Tomaszem Garwolińskim.
Jak kiedyś mierzono i liczono czas – mówi Bogusław Kulesza – astronom z Olsztyńskiego Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego.
Bogusław Kulesza, fot. Ł.Sadlak
Posłuchaj rozmowy z Bogusławem Kuleszą.
O współczesnych kalendarzach opowiada Anna Rau – opiekunka zbiorów, dokumentów życia społecznego przy Pracowni Regionalnej w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie.
Anna Rau, fot. Ł.Sadlak
Posłuchaj rozmowy z Anną Rau.
Autorka: D.Kucharzewska
Redakcja: A.Socha
