Rocznica śmierci gen. Elżbiety Zawackiej. Kurierka AK była związana z Olsztynem
Plac Zawackiej w Olsztynie. Fot. P. Getka
Mija 15 lat od śmierci generał Elżbiety Zawackiej – kurierki Komendy Głównej Armii Krajowej, jedynej kobiety wśród cichociemnych. Po wojnie w Olsztynie uczyła matematyki i tu została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa.
Elżbieta Zawacka była żołnierzem AK, powstańcem warszawskim, emisariuszką Komendanta Głównego Związku Walki Zbrojnej do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. To jedyna kobieta wśród 316. cichociemnych, więzień okresu stalinowskiego, inicjatorka powstania Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”. Od marca 2009 roku Fundacja nosi imię generał Elżbiety Zawackiej.
Jedna misja to było uzgodnić łączność na linii Warszawa – Londyn. Londyn sobie trochę ją lekceważył, nie znał trudności, jakie mamy. Dla nas np. 5 minut spóźnienia się łącznika mogło oznaczać śmierć kilku osób, bo już by się myślało, że jest wpadka, coś by się zlikwidowało, coś wpadło i tak dalej. Oni w Londynie nie znali naszych trudności. Otóż miałam pojechać z misją, żeby uzgodnić współpracę Komendy Głównej AK i Sztabu Głównego Władysława Sikorskiego. To była moja pierwsza misja, misja łączności
– tak jedną ze swoich akcji Elżbieta Zawacka opisywała w rozmowie spisanej na potrzeby Archiwum Historii Mówionej.
Elżbieta Zawacka zasłynęła z misji do Londynu, do Sztabu Naczelnego Wodza generała broni Władysława Sikorskiego w 1943 roku. Na swoim konspiracyjnym koncie ma także ponad 100 przekroczeń granicy III Rzeszy. Jej celem było przekazywanie rozkazów, meldunków, ale przede wszystkim pieniędzy na trasie Warszawa-Berlin.
To kobieta, która w konspiracji była postacią legendarną. Realizowała się zawodowo jako nauczyciel matematyki, ale to służba wojskowa, w którą była bardzo zaangażowana, była w jej życiu najważniejsza. Podczas II wojny światowej posługiwała się perfekcyjnie przygotowanymi, fałszywymi dokumentami
– powiedziała Radiu Olsztyn Karolina Retkowicz, edukator z olsztyńskiej delegatury IPN.
Elżbieta Zawacka ma też związki z Olsztynem, gdzie pracowała jako nauczyciel.
To właśnie tutaj, we wrześniu 1951 roku, została aresztowana przez funkcjonariuszy UB. Jej mieszkanie zostało dokładnie przeszukane, a ją oskarżono o działalność w siatce szpiegowskiej oraz o posiadanie 10 dolarów. Proces był pokazowy
– dodała Retkowicz.
Od kilku lat Elżbieta Zawacka jest patronką placu-ronda u zbiegu ulic Wilczyńskiego, Popiełuszki i Hallera na Osiedlu Generałów w Olsztynie. Jednym z inicjatorów tego pomysłu był Radosław Nojman, olsztyński radny PiS.
Dbajmy także o te postacie, które rzeczywiście z Warmią i Olsztynem miały związki. Chwalebne jest nazywanie różnych miejsc wielkimi postaciami dziejów polskiej historii, ale dbajmy też o lokalnych patriotów i działaczy ruchu polskiego. Trudno bowiem wymagać, by mieli swoje ulice w Krakowie lub na Śląsku
– powiedział Nojman.
Radny chciałby, żeby upamiętnienie Elżbiety Zawackiej na Osiedlu Generałów miało też szerszy wymiar.
Myślę, że powinien stanąć tam stosowny głaz z tablicą upamiętniającą panią generał, również z informacją o jej olsztyńskim epizodzie z jej życia
– podkreślał radny.
Elżbieta Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 roku w Toruniu, 68 dni przed swoimi setnymi urodzinami. Została pochowana na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu z honorami wojskowymi należnymi generałom Wojska Polskiego, którym została mianowana przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2006 roku, a fundacja, którą założyła przyjęła nazwę Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.
Posłuchaj relacji Marka Lewińskiego
Elżbieta Zawacka w 1984. Zdjęcie z archiwum IPN
Fot. P. Getka
Fot. P. Getka
Autor: M. Lewiński
Redakcja: B. Świerkowska-Chromy
