Finaliśni „NIKE” 2015

Kto znalazł się w siódemce finalistów tegorocznej edycji nagrody „Nike”? Ci co zawsze, choć z jednym wyjątkiem.

Od samego początku co roku śledzę dramaturgię tej nagrody: ogłoszenie dwudziestki nominowanych w maju, wrześniowe wyłonienie siódemki finalistów, październikową galę i wskazanie głównego laureata. Przyznaję jednak – śledzę z coraz mniejszym zainteresowaniem, zresztą nie tylko ja. „Polski Nobel”, mający honorować najwybitniejsze osiągnięcia artystyczne, przekształcił się powoli w nagrodę środowiskową, dotyczącą pewnego kręgu autorów, jedynie kilku tematów, określonej estetyki. Nie twierdzę przy tym, że autorzy ci są bezwartościowi czy pozbawieni talentu, wręcz przeciwnie, tyle że krąg coraz bardziej ciasny.

Wyjątek, o którym wspomniałem, to wskazana przez Jury debiutująca Wioletta Grzegorzewska i jej skromna powieść pt: „Guguły”. Pisana przez emigrantkę na wyspie Wight opowiada o dzieciństwie w niewielkiej wsi pod Koziegłowami. Ascetyczna, pozbawiona sentymentów, burzy wzorce wspomnień jako sielanki i tęsknoty.

Zaskoczyła mnie nominacja a potem awans do finału Jacka Podsiadły i jego tomu poetyckiego „Przez sen”. Mimo że w kręgu „Nike” obecny od dawna, to od lat mocno na uboczu, prawie w zapomnieniu. Niegdyś wiodący poeta pokolenia „bruLIonu”, do czasu pojawienia się Marcina Świetlickiego najważniejszy w okresie transformacji ustrojowej, wraca tomikiem błyskotliwym, pełnym poetyckiego kunsztu skojarzeń, niepokojów, mocno zapadających w pamięć metafor.

Spodziewałem się natomiast w finale „Szumu” Magdaleny Tulli, opowieści o pustce i beznadziei życia w Warszawie lat 60-tych oraz o relacjach rodzinnych pełnych chłodu, dystansu, gdzie samotność staje się częścią ludzkiego przeznaczenia. Proza Magdaleny Tulli zawsze była ambitnym dziełem sztuki, wymagającym wiele od czytelnika, ale też dającym mnóstwo w zamian.

Nie mogę tego, niestety, powiedzieć o „Drachu”. To druga powieść Szczepana Twardocha doceniona przez Jury „Nike”. Pierwszą była „Morfina”, składająca się z tricków, eskapad i językowej „jazdy” a la Gombrowicz. „Drach” to z kolei epopeja śląskiej rodziny napisana w sposób eksperymentujący. Esperyment polega m.in. na tym, że każdy rozdział rozgrywa się na kilkunastu płaszczyznach czasowych. Dla mnie – nie do strawienia.

W finale znalazła się również „Matka Makryna” Jacka Dehnela, historia postaci autentycznej – rzekomej przeoryszy unickiego zakonu z Litwy, która w XIX wieku oszukała polską emigrację łącznie z Mickiewiczem, francuską hierarchię kościelną i samego papieża. Ta powieść to piękny ornament, ale mogący zachwycić jedynie posiadaczy wiedzy o zawiłościach schyłkowego okresu romantyzmu. Do finału weszła również „Sońka” Ignacego Karpowicza, opowieść o czasach wojny oraz miłości esesmana i wiejskiej dziewczyny z Podlasia. Kiedyś temat tabu, ale przecież jednym z głównych przesłań dzisiejszej literatury jest łamanie stereotypów, i to tak, żeby trzeszczało głośno.

Wśród wszystkich książek-finalistek uwagę zwracają „Xięgi Jakubowe” Olgi Tokarczuk, monumentalna, tysiąstronicowa powieść o XVIII wieku i o Jakubie Franku-Dobruckim, żydowskim mistyku, założycielu sekty frankistów. Powieść-symfonia, pełna kolorów, zapachów, przepysznych scen, którą odebrałem również jako uniwersalny opis procesu powstawania każdej religii. Wbrew temu, co twierdzą niektórzy krytycy literaccy, przeszłość jest pociągająca, intryguje i wzbogaca także tych, którzy upajają się pogonią za nowoczesnością. Gdyby ode mnie zależało, przyznałbym „Nike” właśnie za „Xięgi Jakubowe”, mimo że Autorka jest już laureatką nagrody z roku 2008.

Werdykt Jury poznamy w pierwszą niedzielę października.

Włodzimierz Kowalewski 

(bsc)