Wystawa „TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80” została przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej z okazji 45. rocznicy protestów robotniczych w czerwcu 1976 r. w Radomiu, Ursusie i Płocku. Część regionalną opracowała Delegatura IPN w Olsztynie.
W czerwcu 1976 r. władze komunistyczne zapowiedziały podwyżki cen, obejmujące podstawowe artykuły spożywcze. Spauperyzowane społeczeństwo odpowiedziało 25 czerwca, gdy zastrajkowało 97 zakładów pracy. W Radomiu, Ursusie i Płocku robotnicy wyszli na ulice. Setki uczestników protestów było bitych, aresztowanych lub skazanych na więzienie, a ponad 1500 zwolnionych z pracy. W wyniku pobicia przez Milicję Obywatelską zmarł kilka dni później przypadkowy przechodzień Jan Brożyna, a w połowie sierpnia zmarł w wyniku pobicia przez Służbę Bezpieczeństwa ks. Roman Kotlarz. Do najgwałtowniejszych starć z MO i ZOMO doszło w Radomiu, gdzie protestujący podpalili budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Szacuje się, że w czerwcu 1976 r. w różnych formach sprzeciwu wobec działań władz uczestniczyło w sumie około 80 tys. osób. Najwięcej w Radomiu – blisko 21 tys. oraz Ursusie – ponad 14 tys.
Represje, które spadły na protestujących i dotknęły ich bliskich, zrodziły spontaniczne akcje pomocy materialnej, medycznej i prawnej. Pomoc represjonowanym robotnikom, którą natychmiast rozpoczęła 1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta zaowocowała powstaniem Komitetu Obrony Robotników, pierwszej jawnej organizacji opozycyjnej w PRL.
Po niej zaczęły się formować kolejne ośrodki opozycji demokratycznej: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe, Studenckie Komitety Solidarności, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Młodej Polski. Powstawały też organizacje o znaczeniu regionalnym, jak np. w Krakowie Chrześcijańska Wspólnota Ludzi Pracy, Instytut Katyński, Akcja na rzecz Niepodległości czy Prywatna Inicjatywa Krakowska, a także instytucje samokształceniowe, jak Uniwersytet Latający czy Towarzystwo Kursów Naukowych. Narodził się również drugi obieg wydawniczy, który naruszał komunistyczny monopol informacyjny.
Na terenie województwa olsztyńskiego decyzja władz dot. podwyżki cen żywności nie wywołała masowych form walki z systemem. Warmia i Mazury były bowiem terenem zróżnicowanym narodowościowo, kulturowo i religijnie. Był to obszar niedoinwestowany, którego gospodarka w znacznym stopniu była oparta na rolnictwie. Działalność opozycyjna na tym obszarze przejawiała się głównie poprzez umieszczanie haseł antykomunistycznych na murach miast. Na Warmię i Mazury docierali również emisariusze Komitetu Obrony Robotników, którzy zajmowali się kolportażem prasy takiej jak np. „Opinia”, „Merkuryusz Krakowski i Światowy” czy „Katyń”. Należy podkreślić, że największą rolę w niedopuszczeniu do powstania opozycji w tamtym czasie, lub neutralizowaniu najmniejszych form protestów, odegrała Służba Bezpieczeństwa, która nieprzerwanie prowadziła tu pracę operacyjną.
Jawna opozycja nie miała charakteru masowego, ale bez niej niemożliwy byłby zryw Sierpnia ’80 – to z jej doświadczeń korzystała „Solidarność”.
W związku z 45. rocznicą wydarzeń czerwca 1976 r. Instytut Pamięci Narodowej przygotował wystawę pt. „TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80”, która będzie prezentowana wraz z częścią regionalną przygotowaną przez Delegaturę IPN w Olsztynie - 13 sierpnia o godz. 17 przed budynkiem Mrągowskiego Centrum Kultury. Wystawa będzie dostępna do 23 sierpnia br. Po otwarciu wystawy w ramach „Przystanku Historia IPN w sali Orbita Mrągowskiego Centrum Kultury, odbędzie się wykład pt. „PZPR na ziemi mrągowskiej”, który poprowadzi dr Mariusz Korejwo.
